Commentarii in librum primum Iliados Homeri, auctore Ioachimo Camerario

PrefatoryEpistle

Preface

Texts

XML
Click for entire XML file

COMMENTARII
IN LIBRUM PRIMUM
ILIADOS HOMERI,
Auctore
IOACHIMO CAMERARIO
Pabepergensi.
EIUSDEM LIBRI PRIMI ILIADOS
conversio in Latinos versus,
Accesserunt insuper Graeca verba cum interpretatione
Latina e regione posita.
FRANCOFURTI.
Apud Ioannem Wechelum.
M D LXXXIV

PrefatoryEpistle

IOACHIMUS CAMERARIUS DOCTISSIMO VIRO BOLGANCO ANGUSTO SEVERO, regiorum filiorum apud Oenipontes Magistro, amico perveteri S. S. D.

CUM ego non modo in praesentia bonis literis atque studiis humanitatis pro mea exigua parte virili consulere, et opem ferre laborantibus, sed etiam in posterum prospicere cupiam atque quaeram, non modo scilicet opella mea, his in cultu et exercitio eruditionis navanda, sed etiam defensores atque propugnatores comparandi videntur, ut stare permanereque possint fundationes, quasique structurae illorum. Quo in proposito sequor priorum nostrorumque temporum doctissimos viros, qui cum optimarum artium atque disciplinarum studiis inservirent, non tam suis operibus, quam ipsi doctrinae patronos quaesivisse reperiuntur, suae quisque aetatis principes, et opibus atque potentia praestantes viros, ut hac etiam interpretatione Iove genitae Musae viderentur, si a regibus et principibus in Rebuspublicis, tanquam filiae eductae, custoditae, ornatae, collocatae fuissent. Sunt enim, ut Hesiodus ait, reges quidem Iovis progenies, sed sapientes atque docti, illi enim certe Poetae existimandi,

ἐκ Μουσάων καὶ ἑκηβόλου Ἀπόλλωνος.

Sed si forte transferri hoc longius videatur, certe illud perpulcrum, quod virgines perhibentur eruditionis et doctrinae

[Page i]

numina, ut appareat obnoxium hoc genus esse iniuriae, et ludibrio vulgaris inscitiae, quo magis a virtute et potentia, Musarum quasi castitas conservanda et protegenda est. Itaque et fortissimi semper atque maximi reges et imperatores doctos summo amore cultuque prosecuti fuere. Nam Archelaus rex Macedoniae Euripides ita secum habuit, ut familiarissime complecteretur, et sapientissimi Poetae consuetudine non posset carere, neque solum viventem sed mortuum quoque exquisitis honoribus affecerit. Quid ego de Alexandro Magno dicam, cuius incredibilis erga doctos cupiditas ipsius liberalitate facile declaratur, cum illis non drachmis, sed talentis munera iusserit annumerari. Et mala etiam scripta philippis inaurarit. Sed exempla huius coniunctionis, ut ita nominem σοφαρέτου, multa etiam de priscis temporibus illis, ut videtur, rudioribus suppetunt. Nam ut non referam illos in procerum et Phaeacum conviviis poetas, neque custodem pudicitiae regiae, neque oraculo iussos fortissimos viros Spartanos, petere ab Atheniensibus sapientem ducem, qui cum illis Tyrtaeum poetam misissent, praeclare rem gesserint. Nonne et Anacreon inter praecipuos amicos opulentissimi Sami tyranni Polycratis fuit? Aeschylus autem et Simonides apud Hieronem Siculum honorem et autoritatem maximam habuerunt, quorum alterum in Siciliam sedem atque domicilium suum transtulisse, alterum tantum in illa insula valuisse accepimus, ut impendens gravissimum bellum inter Hieronem Syracusium, et Therona Agrigentinum diremerit atque composuerit. Fuit et cum Dionysio Philoxenus, a quo fertur sane interdum tractatus inhumanius, sed ille tamen tyrannus in ea saevitia sua doctis carere se non posse ostendit. Ut autem ad posteriores relabar: Nonne et Antigoni amici commemorantur, Antagoras Rhodius, atque Aratus Solensis? Et cum regibus Aegypti totae gentes doctorum vixere. Quae cum ita sint, ego hoc tempore opera, ut confido, non prorsus contemnenda, in Homero explicando discipulis nostris impensa, cum hortantibus amicis ad dictatorum editionem morem gerere statuissem, admonuit me autor omnis doctrinae et sapientiae, ut maximis et potentissimis quibusdam principibus commendarem eruditionis literariae, bonarumque artium non solum dignitatem, sed etiam salutem. Quos mihi circumspicienti et vestiganti animo meo, ut primi omnium occurrerunt regii pueri tuae fidei et curae crediti, laudatissimi regis filii, nepotes principis summi, quorum

[Page ii]

proavum quasi Deum quendam in terris, dum vixit, in cultu venerationeque fuisse, et nunc post mortem esse, perpetuoque futurum scimus. Ita igitur, ut hi ad comparationem praesidii protectionisque optimarum artium cogitantibus nobis primi omnium merito quidem animo obversati fuere, ita res etiam ipsa incitavit me, ut ad eos qui in literis ad virtutis excellentiam educarentur, magistrum eruditionis atque fortitudinis mitterem interpretem voluntatis meae. Sed enim quo minus hos recta accedere, et ultro compellare auderem, obstitit cupiditati meae pudor, iustus ille quidem atque debitus maiestati illorum, cuius magnitudine nostra parvitas facile consternaretur. Itaque ad te devenimus, per quem haec, quae nos cognoscere regiam sobolem voluissemus, ad illos recte atque ordine delatum iri sciremus. Ad te vero aditus patebat nobis, non modo propter veterem notitiam, et quendam etiam amicitiae usum, sed etiam quod comperissemus de Philippo Melanchthone, in literis ad ipsum tuis, et amantissime et honorifice mentionem nuper mei factam esse. Hoc etiam commoditatis multum habere visum, quod longioris scripturae labore me liberaret. Quae enim dicenda fuissent de sanctitate, de pulcritudine, de quodam ad vitam bene beateque degendam necessario usu bonarum literarum atque artium, haec tibi cum sint notissima et meditata multum, satis fuerit indicata esse, etsi nonnihil, si voles, nostrae rationis de his cognoscere poteris, de sequentium scriptorum praefatiuncula. Haec igitur, mi Severe, te oro et obtestor, quanquam facias sponte tua, tamen, si fieri possit, ut etiam diligentius et accuratius ad complectendum, amandum, propugnandum et tuendum, divinae naturae atque indoli sobolis regiae proponere, et quasi instillare velis. Quo facto de genere humano, et natione potissima nostra hoc praeclarius fueris meritus, quo felicitati bonisque illorum conservandis et augendis, non modo opibus et viribus praestantiores, sed numero etiam plures patronos adiunxeris atque conciliaveris. Requiritur autem profecto magna quaedam vis defensionis earum rerum, quibus felicitas et bona illa continentur, id est artium atque studiorum humanitatis. Ita multis firmisque copiis pravitatis et malitiae oppugnari impetique illa cernimus. Ipsorum vero nuditas atque exilitas, et despectui et direptioni audacioribus esse solet. Quid enim fere his relictum praemiorum? quae spes diuturnitatis, si sic fiat, quae fiducia salutis? quin etiam, quod miserabile in primis videtur,

[Page iii]
perfugium et latebrae his tuendi se eripiuntur, et libera querelarum vox nulla conceditur. Contra autem imperitia et indoctorum fastus quid non et adiumenti et praesidii habet? Quid illis gloriae honorumque deest? Quanta doctiores insectandi atque omnino vociferandi licentia? Itaque studiis nisi divina regum et principum auxilia succurrant, manifeste iam, τόδε πῆμα κυλίνδεται ὄβριμος, non Hector, sed aliquis de fabulis Graecorum exitii, et vastitatis Deus. Adversus quae mala etsi in praesentia nonnihil opis adest, tamen in posterum profecto maior vis et copiae requiruntur, quae nobis certissima persuasione praecipi iam debent, cum de aliis quasi laetissimis germinibus principum Germaniae, tum de stirpe regia, quae tibi fovenda, colenda, educenda, commissa et tradita est, in quo non dubium est, quin tua voluntas optima maximo studio quasi accumuletur. Quare finem faciam, ne inter ista nos tacite verberes tali quadam cogitatione:
Τί με σπεύδοντα καὶ αὐτὸν
Ὀτρύνεις;

Etsi currentes quoque incitare scitum esse existimatur. Reliquum est, ut te rogem, ne invitus haec nostra admittere, ac potius libenter ut cognoscere velis, utque si videatur, nos de iudicio his de laboribus atque ista opera, tuo certiores reddas. Si enim intellexero tibi non improbari, cumque ex tua sententia, quem virum doctissimum esse constat, quid alii bonarum artium studio si sensuri sint, facile existimaro, confirmabitur atque etiam fortasse incitabitur voluntas in hoc operarum genere mea, multoque ita cupidius sequentes etiam deinceps libros simili explicatione nostra expositos edemus. Vale mi Severe,

et perge diligere nos, ut coepisti. E schola Tubingensi. III. Idus Octobris. Anno M. D. XXXVII.

[Page iv]

Preface

IN PRIMUM LIBRUM ILIADOS HOMERI PRAEFATIO.

CUM minus quam speraveramus, operae, nobis impendere concedi videmus, earum literarum culturae, quae studiorum humanitatis pulcerrimam laudem sibi suo merito vendicant, sane ferimus graviter atque moleste. Sed ut tamen hunc animum atque hanc voluntatem testatam relinquamus studiosis illarum, statuimus omnes occasiones persequi, quibus illas augere possimus. Itaque nunc dum paulo valemus rectius, decrevimus primum librum Iliados Homericae, feriarum diebus publice amatoribus optimarum disciplinarum et humanitatis interpretari, et hanc etiam laudem conciliare huic scholae, ut in ea monumenta celebrari dicantur, eius autoris, qui omnium consensu princeps ingenii, doctrinae, sapientiae habetur. Sed mihi Homericam hoc excellentiae tantae, quanta huius Poëtae omnium iudicio constituta est, nostrae praedicationis tenuitas adhibenda fuit. Quis etiam aut ignem aut aquam laudandam unquam existimavit? Cum omnes fieri ubique gentium per se illa, et propter necessarium usum maxime sciant. Neque tamen magis vitam conservari, et adiuvari igni et aqua, quam omnem eruditionem huius Poëtae monumentis manifestum est. Quae ut virtutem, quemadmodum aiunt, iusticia, ita ipsam eruditionem universam comprehendunt atque includunt. Illa igitur ne conemur magnificare oratione nostra, et verbis quasi attollere, sed veneremur atque adoremus tanquam divina. Sic enim credidit antiquitas, Apollinem

[Page 2]

autorem esse eorum librorum qui sub Homeri nomine feruntur, qui illius praescriptione divinam maiestatem tegere voluisset, itaque aliquis uno Graeco versu sic fecit loquentem Apollinem:

Carmina sunt mea, sed manus haec descripsit Homeri.

Alius autem hunc omnino Deum habendum sic praescripsit:

Si Deus est, divinus honor tribuatur Homero.
Sed si non Deus est, Deus hic tamen esse putetur.

Proximum erat ut vos oratione mea ad studium optimarum artium et disciplinarum cohortari incendereque vellem, sed hunc conatum supervacaneum fore intelligo. Vos ne enim ego instigare ad ea atque impellere experiar, quae ipsi ultro sequimini et appetitis? utinam illi et adessent et audire nos vellent, qui aut nimia sapientia quasi ebrii haec despiciunt, et nihili pendunt, aut stultitia sua negligunt, aut furore insectantur. Sed cum illis esset mihi agendum absentibus, quod fieri oportere non videtur. Reliquum igitur hoc est, ut vos qui vestra sponte diligitis et colitis optimarum artium et humanitatis studia, horter, moneam, denique orem atque obtester, per vestram salutem et fortunas Rerumpublicarum ut ea ipsa quae complexi estis voluntate vestra, retinere et tueri, atque cupiditate maxima augere ornareque velitis, ne quid vobis impedimenti struant ullorum obtrectationes, neu vos deterreat horum ipsorum studiorum, in hac omnium rerum confusione, miseria et calamitas. Sint alii potentes, divites, nobiles, nobis placeat ante omnia ingenii cultura, et mentis eruditio, quae sua bonitate, non hominum opinione confirmantur. Scio dicere multos, male pascere haec studia. Ego vero non video, quod aliud pabulum praeferri huic debeat, quo animi et mentis excellentia alitur. Sed est vita scilicet sustentanda. Ingens et validus error sese infert hoc loco vulgaris persuasionis, quae nisi in copiis et opulentia vitam esse optabilem non arbitratur. Cum his omnes vere docti quoque tempore acerrime contenderunt. Quorum sunt notae contra cupiditates mortalium non necessarias pulcerrimae disputationes, atque iidem quibus ad victum et cultum indigerent homines, parabilia esse, et prope sua sponte affluere docuerunt. Quod si est verum quod Cicero ait, et veri certe simillimum est: magnum esse vectigal parsimoniam, quis non videt, qui quidem aliquid videt, quanta haec studia, quae doctrinam virtutis complectuntur, copia atque opulentia instruant

[Page 3]

cultores suos? cum illius quam totam tradunt, parsimonia pars una sit, quam ut reliqua pulcerrima quasi membra illius, sic bonarum literarum amatores vel soli, vel in primis, intelligunt, et ut proprium bonum possident atque usurpant. Qui si vellent suam industriam intendere in parandam augendamque rem, et quaerendas divitias, quid possent efficere, Thales declaravit, qui uno anno tantum pecuniae de oleis conductis fertur confecisse, quantum non multorum potuisset omnibus fraudibus suis colligere mercatorum sedulitas. Sed placet his nihil vulgare et commune, ac illo eximio potius quamvis modico contenti, ab istorum potentum fastidio ac superbia despecti, destituti, et quod ad istos attinet, redacti ad laqueum, tamen vivunt, ac quidem summis voluptatibus perfruuntur, dum illi saepenumero in affluentia omnium, tanta tamen penuria laborant, ut ipsi corda sua exedant atque conficiant. Interea hi suavissimo melle Musarum, quemadmodum vetus Comatas ille, pascuntur, de quo Theocritus, ut mirifice elegantibus versibus Eobanus noster convertit:

—O felicem te dive Comata,
Tam iucunda quidem tibi contigit ista voluptas.
Pastus apum studio cedrina conclusus in arca,
Perficis aeriis totum nutricibus annum.

At enim libenter bene victitant homines, lauteque et opipare accipi volunt, vestiri molliter et splendide. Ut igitur in hominum commercio hoc tempore, et his moribus, quasi artificium quoddam dicendum exercendumque sit sapientiae atque doctrinae, multo profecto in illo omnia sunt speciosa et praeclara magis futura cum horum adiunctione, quam si his careant. Sint igitur illa quibus opinione vulgi praestantia comparatur, quibusque locupletari multos constat, in hac quidem vitae miseria magis necessaria, haec tamen, ut videntur, exilia et tenuia non ideo parvi pendi debent, sed assumi, vel tanquam animorum recreatio, iis temporibus, quae illiberalibus alii delectationibus absumunt, vel ut hac quasi venustatis pulcritudine artium bonarum, illae professiones decorentur atque enitescant. Sed ego miror quae spes aut persuasio esse possit, valitura ac duratura ulla studia doctrinae, si haec initia artium bonarum convulsa et debilitata sint. Nam si futurum est, ut haec mediocriter iam emicans flamma eruditionis, in uberiorem adhaerescens materiam invaluerit, quis omnino absque huius perpolitione doctos esse ullos arbitrabitur? Sin et haec nos manet infelicitas,

[Page 4]

ut quasi in herba haec seges exarescat atque moriatur. Quis non videt, quanta fames et clades professoribus cuiusvis scientiae et doctrinae impendeat? Apparet igitur studia haec ornare, atque celebrare omnia alia, illa vero horum opinione et dignitate niti atque sustentari. Quomagis miror, quid quidam in gradibus illis, ut habentur, altioribus doctrinae collocati, cogitent, qui quasi cum baiulis et operariis vivant, in ipsis artium quarundam ingenii professionibus, non solum gaudent atque exultant opinione ineruditionis, sed etiam si qui forte nonnihil operae in optimarum artium atque disciplinarum studiis posuere, perdidisse se non dubitant simulare verbis, non enim certe sentire etiam existimo. Sed alii iam exoriuntur qui quaerant, quas tandem artes et quae studia nos tantopere verbis efferamus, cum omnibus seculis artes tractatae in scholis et traditae fuerint? Quibus hoc respondemus, easdem plane artes quas ipsi sentiant nos introducere verbo, reipsa diversas. Nam et Latinae atque Graecae linguae cognitio, et Philosophia quae descripta sermone et explicata sapientia illarum gentium esset, semper habuit doctrinam tanquam materiam quam informaret. Sed diu certe retro sinceritatem et puritatem abfuisse, et in densa caligine optime etiam nata ingenia hallucinata esse reperitur, quorum vis omnis in quibusdam inanibus subtilitatibus absumta evanuerit. Sed quicquid fuerit operum quae isti ederent, cum fundamento careret perspecti et cogniti eius sermonis, quo omnia quae sapientiae et doctrinae nomen atque famam merita unquam fuere, exposita ac declarata essent, quis non videt firmum non potuisse esse? Itaque illa quae paulo diuque etiam ante doctrina nota laudataque fuit, in quadam spinosa tenuitate, ad nullas fere alias res utilis fuit, quam ad scholasticas rixas et altercationes. Quibus si nunc minus in quadam scilicet copia meliorum delectantur bene nata ingenia, danda illis venia est, et ignoscendum iis, qui repertis frugibus vesci quam glande malint. Multa in dialecticis, multa in physicis, multa ubique locorum doctrinae atque artium, a prioribus congesta, iam dilabuntur. Non enim fundamentum subiectum fuit eruditae et solidae scientiae. Neque quisquam nunc fere est qui non malit discere quo utatur in vita, quam totius vitae usum in discendo consumere et perdere. Etsi non reprehendo, quin vehementer probo et laudo, si cui neque voluntas neque otium deest, ut omnium in Phlilosophia excogitationes, non solum cognoscere, sed etiam amplius elimare atque expolire possit. Si igitur ille totum sese in haec etiam minus apta ad vitam communem immerserit, et in quendam

[Page 5]

quendam recessum sapientiae abdiderit atque seduxerit, non modo ab huius vitae communi consuetudine, sed pene etiam sensu, haud in nostram quidem ille reprehensionem incursurum se sciat, sed iudicio potius nostro felicem beatumque futurum esse. Verum haec felicitas, si vere est felicitas, concessa paucis est. Nos autem crassius quoddam filum in hoc genere pertexamus, quoque magis nos sentiamus esse doctos, paulo indoctiores reperiamur, ut si minus in exilitates illas disputationum comminuere possimus pusillam vim ingeniorum nostrorum, ne tamen simus artium optimarum rudes, neve ignoremus praecepta et intelligendi et eloquendi, sed cognita et perspecta veterum doctissimorum et sapientissimorum virorum scriptis, explicemus, et nostra imitatione secundum illa opere quoque confecto prolatoque illustremus. Sic quidem ut universa ad veritatem et constantiam sententiarum, et actionum honestatem atque decus referantur. Nam nisi hoc fiat, aliae quidem aliis fortasse in speciem magis bellulae operae videbuntur, eadem tamen vilitas vel potius futilitas omnium est futura. Videtis igitur quarum ego artium studia significem bonitatis et humanitatis adiectione, sentiendi videlicet recte, et diserte quae bene cogitaris eloquendi, quibus rebus perculta mens et instructus animus, in optimarum actionum splendidissimis operibus strenue exerceri solet. Ut enim in bene constituto corpore omnium partium quae integrae sunt, functiones laudabiles sunt: ita de animo instructo bonis artibus atque disciplinis, nihil potest nisi speciosum et pulcrum existere. Haec autem doctrina priscorum sapientissimorum et divinorum hominum monumentis celebratur, de quibus diligentia posteriorum et similia exempla elaboravit, et praecepta illarum collegit, atque tradidit aliis, unde optima disciplina tandem et exorta et perfecta fuit, quo Graeca natio prae caeteris facile omnibus bono abundavit. De quibus libet plusculum facere verborum, quo minus vos qui his studiis incumbitis, propositi atque operae vestrae poeniteat. Cavete enim per Deum immortalem, ut illa caelestia priscorum scripta, quae sunt quo certiora et augustiora essent numeris omnia astricta, quod orationis genus, Poëticum, ut scitis, appellatur. Haec igitur cavete, inquam, ut nugacia, et inanis tantummodo voluptatis, ut aliqui criminantur, efficientia esse credatis. Cuncta enim in his quaerenda: nam profecto invenientur quae ullam laudem doctrinae consecuta in quocunque homine ac tempore fuere. Ac memorantur quidem et alii tanquam autores et parentes tanti boni. Sed Homerus omnium seculorum

[Page 6]

atque gentium consensu, vel unus propriam vel praecipuam hanc famam meritus consecutusque est, cuius quidem versibus nemo inter doctos reperitur qui dubitet, quin omnia ea de quibis praecepta artium tradi possint, vel designata vel expressa sint. Interpretes quidem huius ita statuunt, haec etiam omnia de illis accepta ac depromta, et istos doctrinarum libros nihil esse existimant, nisi vel Commentarios quosdam vel dilatationes, atque verbosiores explicationes sensuum Homericorum. Itaque tanquam ab ovo orsi demonstrant Grammaticae primum rationem de illis excerptam et constitutam, et has figuras ac varietates cum verborum tum orationis hoc autore, in cuius primum scriptis notarentur, quasi genitas fuisse. Non scilicet quod ipse invenerit et excogitarit, sed quod describendo ita conformarit, et cura atque exquisitione perpolierit, ut quia de ipsius primum scriptis eminere, et insignia atque elucentia conspicerentur, ipse edidisse atque produxisse visus sit. Quemadmodum Socratem, qui primus coeperit distincte et explicate philosophari, autorem atque parentem sapientiae non iniuria dicimus. Verum autem hoc esse constat, et manifestum est, cum nulla orationis figura, nullius verbi idonea positio neque deflexio, nihil neque rectum neque versum commemorari possit, cuius in isto exemplum non sit, et quem tamen alium secutus fuerit, nemo unquam commemorare potuerit. Quare cum horum propria cura Homeri fuisse inveniatur, ad illum nimirum autoritas quoque atque origo referenda est. Idem statuendum de toto artificio Dicendi, quod est et in certitudine et in facundia, illo magistro cognitum et usurpatum. Hoc, ne domesticis modo, id est Graecis testibus utamur, et [Lib. 10] M. Fabio visum, qui hunc omnibus eloquentiae partibus ortum et exemplum dedisse affirmat. Quid ego iam requiram amplius, aut dicine aliquid speciosius aut gloriosius potuit? Vix hoc in tam multis et grandibus Graecorum laudationibus reperias, quod Latinus homo paucis verbis complexus est. Omnibus, inquit, partibus eloquentiae, ne parum locuples huius esse autor videretur, cum tanta sit eloquentiae magnitudo, ut hominis unius ingenio atque industria vix posse tota comprehendi existimetur. Sed quid addit Fabius? Ortum et exemplum dedit. Iaceret igitur illa absque hoc vel potius nulla esset, quid enim esset non orta? Quantum hoc autem, non solum Homerus parentem esse eloquentiae, sed etiam magistrum atque doctorem, qui non modo ipse speciosissima illius opera elaboraverit, sed aliis etiam ad imitandum proposuerit. Sit igitur in partu eloquentiae maior

[Page 7]

huius fama, instructio quidem certe cum summa humani generis utilitate est coniuncta. Reliqua sunt doctrinae genera duo, de Natura et Moribus. In quibus unum Homerus tam multis dissentientibus decretis atque placitis Sapientum, occasionem praebuisse, et suppeditasse materiam disputationum, apertum et clarum esse putant. Nam et veterum plane dogmata ab illo sumta, et haec a sequentibus secundum ipsum emendata, correcta, locupletata esse probare conantur, et ut mihi quidem videtur, probant. Academici certe nobilissima Philosophorum natio, in primis studiose testimoniis versuum Homericorum usi sunt. Sed in Physicis semper fuit inter doctos diffidium, videlicet quod de rebus obscuris et abstrusis, neque ad iudicium, neque sensum communem patentibus atque apertis, cum diversorum ingenia in exquirendo vero laborarent, idem videri universis non magis, vel potius multo minus potuerit, atque in dubiis caussis pluribus advocatis et consultis, probabilia quisque sequebatur, quae alius non iisdem rationibus ductus, commovere atque impellere, huiusque mox similiter alius tradita labefactare semper aliquis consuevit. Cum autem post primas inventiones quasi recenter natas adhuc imbecilles et titubantes, multis saeculis maxima summorum virorum studia sese in illis explicandis occupassent, extitit tandem acerrimo vir ingenio, et promtissima industria, doctrina incredibili Aristoteles, qui tanquam cognitor datus a rerum Natura, ipsaque sapientia, caussam hanc adversus alios disceptaret, si quo modo aliquando lis decidi posset. In quod ille ita bonam atque laudabilem operam dedisse existimatur, ut nunc qui praeter hunc alium Philosophiae autorem quaerat, vel etiam nominet, non audiendus esse videatur. Diligentia quidem certe huius tanta fuit, ut alicubi in tenuitate exquisitionis offendi soleant ii, quorum animi a subtilitatibus non necessariis abhorrent, qua maxima de caussa scripta ipsius ab sectatoribus quoque neglecta fuisse arbitror, partim quod in quamvis admirabili scientia huius et copia, amplitudinem requirerent Platonis, quo magistro usum Aristotelem scirent, partim quia vel molestia studii fugiebatur, vel animi vis deerat ad intelligendum difficiles et pressas disputationes, et indagandos sensus callidiores ac remotiores a vulgari captu. Sed de hoc quisque statuat quod libuerit. Quicquid certe disserendo sapientes illi veteres quasi celebraverunt, de rerum natura atque vi, hoc totum de Homericis veluti seminibus exortum

[Page 8]

esse apparet. Neque nos nunc manifesta illa omnibus memorabimus. De numine divino, de caeli, aëris, stellarum, maris atque terrae motu, effectione, specie, proprietate atque statu: et quae alia similiter evidentia et conspicua sunt in hoc autore. Sed quae de ipsius magis reconditis significationibus sapientum cura et vestigatio eruit atque proposuit. Ut illa veterum de rerum incertitudine opinio, in qua fuit Democritus, Empedocles, Parmenides, Anaxagoras, cuius etiam quondam celebre dictum ferebatur ad amicum quendam suum: Sic esse cuique res omnes uti ipse arbitraretur. Quod si fieri potest, ut mentis atque animi ratio et intelligentia existimationes diversas admittat, res scilicet etiam certitudinem et quandam quasi stabilitatem non poterunt retinere. [τῷ. γ. μετὰ τὰ φισικὰ.] In quo Aristoteles hoc molestissimum esse aiebat, si illi tantopere fallerentur, qui maxime Verum quatenus hoc cerni posset, vidissent. Eos autem esse qui maxime quaererent atque sequerentur. Si enim hi talibus opinionbus tenerentur, et de Vero istum ad modum docerent, quaerebat quo nam pacto sperandum esset, ut Philosophi alacriter et sine tristitia in suo studio versarentur? cum Verum perquirere, idem esse quod volucres cursu sectari videretur. Sed nos ad rem redeamus, quam sumtam de Homero demonstremus. Quid enim dicit aliud apud hunc Ulysses? [Ὀδ. σ.] ut Cicero, sic enim puto, convertit.

Tales sunt hominum mentes, quali pater ipse
Iupiter auctiferas lustravit lampade terras.

Atque idem de hoc innui Aristoteles visum scribit, quod Hectorem afflictum hostili manu et exanimatum ἀλλοφρονέοντα iacuisse Homerus fecerit, ut qui in consternatione quidem animi, non careret intelligentia ac ratione, sed ea non similiter uteretur. Illa vero tota historia de anima Platonicorum, sive est Aegyptiaca, sive alterius gentis, Homerica est. Quid enim dicit in eo libro quo moritur, Socrates Critoni, a quo rogatus fuisset quemadmodum sepeliri vellet (ut omnia Ciceronis verbis referam, quibus enim possim praeclarius?) Multam vero, inquit, operam, amici, frustra consumsi, Critoni enim nostro non persuasi me hinc avolaturum, neque quicquam me relicturum. Non volebat se videri esse corpus suum, sed animum, rectene an secus, nihil ad nos in praesentia quidem. Sed nunquid Homerum hoc illi subiecisse credibile, qui de anima Thebani Tiresiae hos versus fecerit?

marg
Ἦλθε δ᾿ ἐπὶ ψυχὴ Θηβαίου Τειρεσίαου
Χρύσεον σκῆπτρον ἔχων.
[Page 9]

Ad ipsum enim Tiresiam quod infertur referendum apparet, id est certe hominem qui animus esset. Iam tripartita divisio animae, rationis, iracundiae, cupiditatum, manifeste Homerica est. Neque dubitant plurimi singularum etiam, sive partiam illarum, seu naturarum domicilia haec Platonica, de Homero accepta, quasique conducta esse. Quid mediocritas, quam tantopere extulerunt Peripatetici, nonne ab Homero demonstrata? Qui, cum ubique ignavos immoderate et exultare, et quasi prosterni tam animo quam oratione faciat, haec omnia temperata introducit in fortibus viris, cum illos trepidare et pallescere, atque nimis timere negat. Et Ulysses plane reiicit nimia, ac mediocria [Ἰλ. ν.] probat, cum se Diomedem valde vel laudare vel vituperare vetat. Menelaus quoque plane dicit se succensere iis qui immodico [Ὀδ. o.] hospites vel amore vel odio prosequantur: modum enim esse optimum. In quo autem sibi Academici atque Peripatetici, sive haec una familia est, vehementer placuerunt, ut in exquirendo vero, a sensibus subiectis rebus cogitationes abstraherent, an non magistrum hunc habuisse credendum, apud quem legissent talia?

Utque cito humanae vis transvolat impete mentis,
Cum secum fuerit quam multis illa revoluit
margἸλ. o.
Hospita terrarum in regionibus, atque ibi passim
Nunc huc nunc illuc repetendo cuncta vagatur,
Sic celeri in caelum Iuno est sublata volatu.

Et simulacrum quidem Herculis apud Orcum comparuisse, cum ipse in divorum confortio delectaretur cum Iuventa coniuge. Sed nobis his modus tenendus, dicendumque fortasse aliquid et de posterioribus. Quorum Zeno Cittiensis, qui videretur multo omnium exquisitissime et subtilissime philosophari, libros etiam composuit quaestionum Homericarum, unde facile apparet quam multa ab illo, quem tanta cupiditate legeret, ipse didicerit. Quis vero etiam magistrum quaerit alium Epicurei dogmatis, cui lecti sunt versus Homerici de Odyssea, quibus Ulysses sibi [Ὀδ. ί.] negat quicquam cogitanti videri beatius, quam si in laetitia publica convivia et carmina frequententur, et pocula plena circumferantur? Cum autem ea pars Philosophiae, quae de moribus est, plurimi fieri propter eximiam utilitatem et soleat et mereatur, possumus, ut opinor, contenti esse in hoc Horatii testimonio, ne quid amplius nunc quaerere velimus, qui affirmat eum hunc poëtam esse:

Qui quid sit pulcrum, quid turpe, quid utile, quid non,
Plenius ac melius Chrysippo et Crantore dicat.
[Page 10]

Quorum alter porticum fulcire dictus, alter in Academia prunas aliquando tenuit. In hac parte plurimum momenti atque ponderis habent optimarum sententiarum atque monitorum subiectiones, quarum praeclarissimae quaeque apud posteriores poëtas de hoc autore derivatae comperiuntur. Quibus etsi omnem quasi materiam hic suppeditavit, unde sua industria diversissima opera effingerent, haec tamen sententiarum explicatio [Athen. lib. 8] in primis declarat, cur Aeschylus dicere solitus fuerit: Sua scripta particulas esse de magnis coenis Homericis. Sed cum hoc genus sit duplex, unum in quo paucis verbis aliquid breviter quidem profertur, cuius intellectus tamen latius pateat, alterum quod copiosa oratione exponitur, nonnihil exemplorum adducamus de quibus planum fiat, celeberrima dicta posteriorum ab hoc accepta esse. Cum autem illa brevia et contorta, quae Graece ἀποφθέγματα nominantur, Latine fervata proprietate dici vix posse videantur, Graeca quaedam memorabimus. Ut hoc, μηδὲν ἄγαν, quod Terentius protulit, Ne quid nimis. Nonne ex iis natum, quae supra memoravimus ad mediocritatis confiderationem deduxisse Peripateticos existimandum? De quo et hoc factum ἄριστον μέτρον. At istud ἕπου Θεῷ, certe fluxisse de Homerico videtur, vel hoc:

margἸλ. α.
Iussa Dea semper mihi vestra capessere fas est.

Vel hoc, quod de illo Maro videtur transtulisse:

margὈδ. ί.
Ducente Deo,——

Vel sane hoc:

margὈδ. δ.
Poscebant semper sua Dii mandata tueri.

Item καιρὸν φυλάσσου, dubium ne quin de hoc quasi effloruerit, [Ὀδ. ό.] quod ait Subulcus? Tempus esse et dormiendi, et auscultandi iucundos sermones, neque prius quam oporteat cubitum eundum. At ὀργῆς κρατεῖν, unde nisi de hoc?

margὈδ. ύ.
Sic ait, inque domat valido sua pectore corda.
Ipsa gerit morem quamvis afflicta voluntas.

Sed iam ad verbosiores illas sententias veniamus, atque notissimae sunt de fato illae, ut haec:

margἸλ. ζ.
Fati nemo potest vim declinare virorum,
Sed forti ignavoque simul genito illa ferenda est.

Euripides in Herculidis ita fecit:

Haud fatale quod est licet
Effugere, hoc sapientia
Nunquam reppulerit, neque
Proficiet studio suo
Hoc conari ausus
[Page 11]

Idem Hyppolyto:

Fatalis nulla necessitatis est fuga.

Theognis ita:

Cyrne pati cunctis tulerint quae fata necesse est.

Homerus alicubi dicit, scelera saepe punire Deos serius, sed [Ἰλ. δ.] gravius.

Euripides Ione:

Est quidem Deum ira saepe tarda, nunquam negligens.

Homerus rursum sic:

Coniunctis ad iter peragendum forte duobus,
margἸλ. κ.
Alter ab alterius sensu quod prosit utrique
Saepe praeitur, at unius et sunt pectora tarda
Et leve consilium ac acies improvida mentis.

Euripides Phoenissis:

Vir unus omnia non videt.

Homerus ita:

Nam melius nihil esse potest optabiliusve,
margὈδ. ζ.
Unanimi quam si coniuncti corde iugalem
Foemina virque thorum celebrent.

Euripides Medea:

Felicitas haec et salus est maxima
Inter virum uxoremque si permanet amor.

Homerus ita expeditam et agilem introducit Aten, ut per hominum [Ἰλ. τ.] capita ingredi dicat.

Quid Sophocles? [Antigona.]

Nam compendio
Celeres Deum stulto ultiones irruunt.

Homerus, eos qui vereantur in pugna, plerosque incolumes reverti ait. [Ἰλ. ο.]

Sophocles ita:

Sed superstitum
Plerosque fervat imperii observantia.

Dicit Homerus: Non oportere quenquam malo facinore fretum [Ὀδ. θ.] esse, nam veloces a lentis quoque opprimi, ut validum Martem Vulcanus debilior coepisset.

Theognis sic:

Consilio capit infirmus persaepe valentem,
Ius immortales hoc statuere Dei.

Idem, sapientes vinum quod immodice hauserint deformare dicit. Unde? nisi de Homericis versibus qui sunt in Odyssea:

Saepe iubet fatuum sapientes carmina vinum
margὈδ. ξ.
Accinere, et risu latas agitare choreas,
[Page 12]
Verbaque promit, quae melius tenuisse fuisset.

[Ἰλ. σ.] Idem egregie monuit, cum praeterita non revertantur, ut prospiciamus futura, scilicet de hoc, ut Cicero: Verum praeterita omittamus.

Idem Theognis:

Nemo quidem cunctis rebus ubique sapit.

AtHomerus:

margὈδ. θ.
Non uni dant cuncta Dei bona.—

[Ὀδ. ν.] Et Polydamas negat unum Hectorem posse omnibus rebus praestare. Sophocles Philocteta dicit singularem artem et rationem esse eorum, quibus Iupiter tenendum regni sceptrum commiserit.

Idem ante Homerus:

margἸλ. α.
Namque haud sceptrigeri est vulgaris gloria regis.
Cui decus ipse hominum pater addidit atque Deorum.
margAntigona.
Non est, inquit Sophocles, ille vir
Stultus, nec infelice forte, qui malo
Forte implicatus ut mederi possi?t
Annititur, neque fovet illud pervicax.

[Ἰλ. ν.] Homerus idem elegantissima brevitate dixit:ἀκεσταί τοι φρένες ἐσθλῶν. Quo significatur bonos et libenter placare et placari, annitique solere ut priora delicta emendentur.

[Ἰλ. ω.] Ait apud Homerus Achilles: Duo esse posita in caelo fatalia vasa, de quibus, obscurior enim expositio est, nondum convenit [Πυθ. γ.] inter Grammaticos. Eum locum Pindarus etiam interpretari non reveritus est, cum dicit, sic dividere bona malaque Deos hominibus, ut singulis bonis gemina mala applicentur.

[Ἰλ. π.] Homerus Iovis voluntatem praestare semper rationi mortalium affirmat. Et facile illum fortibus etiam viris formidinem incutere et eripere victoriam. Secundum quod Sophocles: Si [Electra.] Deus convellat, nullius, inquit, robur tantum est, qui periculum effugere possit.

Sed satis demonstratum esse confido quod proposueram, ac fortasse longior in his congerendis fui quam oportuit. Non enim hoc agimus, ut in hoc parte ostentemus quandam singularem memoriam nostram, sed ut indicentur quasi intento digito fontes, unde pleraque dicta bona atque utilia a posterioribus hausta essent: omnia enim colligere et infinitum esset, et vestro studio est relinquenda haec fructuosissima inquisitio atque cura, cum ad artium eruditionem, tum vero culturam vitae; ad quam bene atque laudabiliter instituendam, ita multum habere momenti

[Page 13]

lectionem huius poëtae, sapientissima quondam civitas Atheniensium iudicavit, ut lege lata, iusserit quinto quoque anno, cum illa maxima festivitas Panathenaeorum celebraretur, huius versus [Ex Lycurgo κατὰ Λεωκράτ.] solenniter accini, utque praeter eos omnium aliorum recitationem interdixerit. Viderunt enim legibus quidem in primis doctrinam morum contineri, sed eam esse cum breviorem, tum inamoeniorem. At poëtae et deligere praecipua, et ea sic proponere, ut quasi redimita ornatu verborum et compositionis, gratissima et amabilissima redderent. Quorum principem Homerus et praestantem in utroque esse scirent. Possem quamvis multa ad hunc modum alia persequi, sed propero ad ipsam rem, hoc est, tanti autoris explanationem. In ipso etiam opere saepe huiusmodi commemoranda sese offerent. Neque mirum ulli videri debet, in unum hunc, tantam excellentiam conferri, cum ea comperiatur fuisse apud veteres sententiae eius, quae Homerica diceretur autoritas, ut hanc defugere non secus atque oraculi divinitatem nefas haberetur. Itaque et Pisistratus unius versus insertione in Odysseae librum X I. heroicam opinionem Theseo confecisse existimatur. Is est in fine illius libri: [Plutarch in, Theseo.]

Θησέα Πειρίθοόν τε θεῶν ἀριδείκετα τέκνα.

Vel ut alibi scribitur,

ἐρικυδέα τέκνα.

Et Solon calliditate simili caussam obtinuit de Salamine arbitris captis Lacedaemoniis. Recitasse enim fertur tanquam Homericum [Plut. in Sol.] suppositum a se de catalogo versum:

Αἴας δ᾿ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκα νῆας,
Στῆσε δ᾿ ἄγων ἵν᾿ Ἀθηναίων ἵσταντο φάλαγγες.

Quo statim probatum fuerit arbitris Salamina civitatem Atheniensium pertinere. Huc accedit illa quasi praerogativa antiquitatis, cum Herodoto omnium hic antiquissimus, hoc est primus poëta eorum, qui fama doctrinae clari sint, esse videatur. Quanquam enim ille coniunctim de Homerus atque Hesiodo verba faciat, tamen nos libenter M. Ciceroni assentientes, sic interpretamur, ut multis seculis priorem Hesiodo Homerus fuisse intelligamus. Cum non fugiat nos plerosque Graecorum hos ambos in unam aetatem contulisse, et quosdam tradidisse in Euboea hymno victum ab Hesiodo Homerum, cuius quidem suae victoriae ipse mentionem facit, aliquos etiam Hesiodum fecisse antiquiorem Homero, sicut et Musaeum, Orphea, Pamphon. Sic autem Herodotus, nam Graeca recitare libet, Εὐτέρπῃ.

Οἱ δὲ πρότεροι ποιηταὶ λεγόμενοι τούτων τῶν ἀνδρῶν γενέσθαι, ὕστερον, ἐμοὶ δoκέειν

[Page 14]

ἐγένοντο τούτων.

Quamobrem paucos quosdam, qui Homerica scripta carpere sua censura, et vituperare auderent, non secus atque impios et sacrilegos cuncti aversari fuere. Ex quibus Zoilum etiam de saxo praecipitem tota Graecia egisse legitur. Sed de his satis, vel potius nimium, praesertim aliud nobis agentibus. Nunc ad rem igitur ipsam quam instituimus, aggrediamur. Quaeri solet ab iis, qui veterum scripta suscepere explicanda aliis, priusquam incipiant exponere interpretatione sua, de autore, de genere scripti, de illius titulo, de voluntate et consilio autoris. Atque ita deinceps explanationem, distincto toto opere, singulorumque librorum, siquidem illud plures continet, argumentis enarratis, in manus sumunt. De quibus etiam nos ipsis nunc deinde singulatim breviter quidem disseremus, ut quam primum ad ipsam explicationem pervenire possimus.

DE AUTORE.

Autor horum scriptorum Homerus est. De quo si velim memorare quae passim prodita sunt, nimis longum fiat. Hoc nobis satis esse poterit, propter antiquitatem, et originem et patriam et civitatem, etiam tempus quo vixerit, vitamque adeo et fortunas, ac mortis genus ignorari, et haec omnia, id quod fieri solet in ultima antiquitatis historia, fabulis involuta esse. Itaque et alii humillimam originem illius, alii divinam tradidere, nam et serva natum, et fluvio Melete, vel Mercurio et Prophetide Thebaea, vel Apolline et Calliopa, proditum est. Et alii Graecum, atque horum quidam insulanum hominem, ut Chium, aut Ithacesium, aut Cyprium, quod et oraculo proditum Pausanias scribit. nam et oracula de hoc poëta edita fuere, alii Aegyptium, alii Syrum, nonulli Lydum, quidam Troianum, aliqui Italum, atque adeo, quod miremur, Romanum fecere. Septem autem civitates Graecorum de hoc contendisse, cum singulae sibi vendicarent, epigramma testatur:

margGell. libro 3.
Ἑπτὰ πόλεις διερίζουσι περὶ ῥίζαν Ὁμήρου,
margcap. II.
Σμύρνα, Ῥόδος, Κολοφὼν, Σαλαμὶν, Ἴος, Ἄργος, Ἀθῆναι
.

Quae et sic feruntur:

margEpigr. lib. 4.
Ἑπτὰ ἐριδμαίνουσι πόλεις δία ῥίζαν Ὁμήρου,
Κύμη, Σμύρνα, Χίος, Κολοφὼν, Πύλος, Ἄργος, Ἀθῆναι.

Et sic:

[Page 15]
Ἑπτὰ πόλεις μάρναντο σαφὴν διὰ ῥιζαν Ὁμήρου,
Σμύρνα, Χίος, Κολοφὼν, Ἰθάκη, Πύλος, Ἄργος, Ἀθῆναι.
Circulatorem aliqui et superstitiosum fecere. Nam et tota ubique Graecia vagantem prope mendicasse victum, et umbras Heroum excitasse carminibus suis, sunt qui scripserint. Caecum quidem fuisse fere omnes fatentur, multi etiam natum caecum tradidere, fuisse quidem caecum ipsius iudicio constat, qui et hoc commemorat, et se praeterea habitare in insula Chio, in hymno quo Apollinem celebrat, quos versus et Thucydides libr. 3. historiarum inseruit, deque iis unus hic est:
Τυφλὸς ἀνὴρ, οἰκεῖ δὲ Χίῳ ἔνι παιπαλόεσσῃ.
Vixisse ante suam aetatem scribit Herodotus, cui in temporum et nominum assignatione plurimum fidei tribuendum iudico, annis circiter CCCC. Sic enim in secundo historiarum illius libro legitur:

Ἡσΐοδον καὶ Ὅμηρον ἠλικΐην τετρακοσΐεισϊν ἕτεσϊ δοκέω μεῦ πρεσβυτέρους γενέσθαι, καὶ οὐ πλέοσϊ.

Idem dicit Troianum bellum antecedere aetatem in qua ipse viveret, annis octingentis. Ita reperiretur Homerus Troianis temporibus inferior annis CCCC. medius videlicet inter illa et Herodotum. Sed haec nimis longe et ab aliorum traditis, et ab iis abhorrent, quae in Homeri vita memorantur, cui autor praescribitur Herodotus, haud sane falso, ut opinor. Cicero in quinto libro Tusculanarum quaestionum in Lycurgi hunc aetatem refert. De qua et ipsa minime constat. Porphyrius scripsit fuisse natum Homerus post Troiae excidium annis ducentis septuaginta quinque, ante Olympiada primam annis centum xxx. Hanc autem post Troiae excidium conditam annis quadringentis accepimus. ad quam rationem omnia congruunt, etsi nonnulli conditam illam post Troica tradidere annis quadringentis sex, nonnulli quadringentis sexaginta. De quibus suspicio oritur in exposito Herodoti loco mendum esse, et legendum forte pro τετρακοσΐοισϊ, ita, ἡλικίην τ᾿ ἑπτακασΐοισι. Sic enim congruerent aliquatenus haec cum iis quae in vita Homeri leguntur, iuniorem esse illum Troianis temporibus annis CLXVIII. Neque enim refert quod LXVIII. supersunt, cum voluerit Herodotus illo in loco constituere tempus, quod aetas certe illorum poëtarum non excederet, ut inferiores quidem, nullo autem modo superiores duci possent. Huc accedit, quod in eadem vita Homerica manifeste dicit Herodotus, inter aetatem Homeri et bellum illatum Graeciae a Xerxe, intercedere annos DCXXII quo ipse bello posterior fuit. Etsi reperio et hoc annotatum, Arctinum
[Page 16]

quendam Homerus discipulum vixisse Olympiade I X. annis post Troiana tempora CCCC. Quapropter in medio sane haec et inexplicata relinquamus, quid enim facere possimus, non invenio, tanta est in temporibus notatis diversitas et incertitudo. Hoc tamen non dubium est, abesse a nostra aetate Homericam, non paucioribus [Lib. 7. c. 16] annis bis mille quadringentis, cum et Plinius scribat ante se illum fuisse annis prope M. Hoc bellum est, quod idem [Lib. 30. c. 2.] Plinius prodidit, Appionem Grammaticum evocasse umbras ad percontandum Homerum, qua patria, quibusque parentibus genitus esset, non tamen ausum profiteri quid respondisset. Nos igitur feramus aequo animo ignorationes in hac quasi caligine antiquitatis. De nomine quidem et ipso controversia est, qua de caussa impositum huic videatur. Herodotus a fluvio Melete Melesigenem primum, mox Homerum, quo lingua Cumaea caecus significetur, appellatum scribit. Ad hanc caussam Grammatici etiam originem nominis accommodarunt, et fecerunt ὅμηρον quasi μήορον per metathesin. Alii datum obsidem fuisse, cum bellum esset Smyrnaeis cum Colophoniis, obsides autem Graece [Ex Aethiopico 3. Heliod.] ὅμηροι sunt. Iam et hoc traditum, Homerus in Aegypto de quadam sacerdote, Mercurio patre, genitum a primis incunabulis hirsutum femur habuisse, qua nota insignis cum esset, obtinuisse de indicatione nomen putatur, cum propter admirationem ὁ μηρὸς, id est femur appellaretur, ut apud Latinos Surae et Capitones, dicti fuere. Caecum alii natum, alii factum morbi vi tradidere, neque defuerunt qui haud revera caecum fuisse crederent, sed hanc famam extitisse de mirifica continentia et moderatione hominis, qui nullis cupiditatibus se vinci pateretur, quae soleant per oculos penetrare ad animos mortalium. Mortuum quidam animi dolore prodidere, cum griphum piscatorium dissolvere non potuisset. Quod et Philetae accidisse scribunt, quaerenti neque invenienti explicationem argumenti cuiusdam ex iis, quae ψευδόμενα vocantur. Hoc Herodotus falsum esse, et morbo illum interiisse scribit. Sed de his quod quantumque volet assumere quisque, quod credat, poterit. Eius sepulcro epigramma appositum huius sententiae:

Condit humus caput haec sacrum, qui versibus arma
Fortia divinis heroum ornavit, Homerum.

De eodem nos quondam adolescentes hoc Distichon lusimus:

Flumina qui magni et ditem miratur Homeri
Venam, de fluvio cogitet esse patre.

Fuere et Grammatici hoc nomine duo, unus Byzantius, alter

[Page 17]

cognomento Sellius. Ab hoc autem nostro putantur Ὁμηρίδαι denominati posteritas huius poëtae in Chio, vel qui illius poëmata agerent. quod verbum est in Ione Platonis. Sed iam de autore finem dicendi, et de genere scripti verba faciamus.

DE GENERE SCRIPTI.

Eorum quae oratione exponi solent, una est divisio compositionis. Nam aut numeris, qui Graece ῥυθμοὶ sunt, concinnata illa ita est, ut μέτρα sint, qui versus dicuntur; Aut soluta hac lege fertur libera, quae dicitur prosa oratio, propterea quod procedentem nulla compositionis necessitas retorqueat et convertat. Alia est divisio generalior Platonica illa, cum dicimus omnem expositionem vel esse Narrationem, ipse ἀπλῆν διήγησιν, vel δι᾿ ἀπαγγελίαν τοῦ ποιητοῦ nominat, vel Actionem, vel mistam. Atque haec est certior et absolutior quam quae a Rhetoribus traditur. Narratio est enim omnis oratio, qua aliquid esse aut non esse, quaque quid ac quale sit vel non sit, refertur, ut omnes disputationes et historiae, sive rerum gestarum seu fictarum. In hoc genere nulla agnoscitur, nisi autoris persona. Actio autem tota est in imitatione, cum autor sermonem omnem in personas confert, a quibus res agi videantur, non narrari. Ubi vero autor suam etiam personam admiscet, ibi genus mistum est, seu δι᾽ ἀμφοτέρων. Exempla primi generis poterunt esse haec: Urbem Romam, sicut ego accepi, condidere atque habuere initio Troiani, qui Aenea duce profugi vagabantur. Item:

Rusticus expectat dum defluat amnis, at idem Labitur, et labetur in omne volubilis aevum.

Item:

Poēta cum primum animum ad scribendum appulit,

et caetera, sunt enim nota. Item poëma Virgilianum, cuius initium:

Sicelides Musae paulo maiora canamus.

Secundi autem generis poëma Virgilianum:

Tityre tu patula recubans sub tegmine fagi.

Et istud:

Cur non Mopse boni quoniam convenimus ambo.

Ciceronis Cato et Laelius. Omnes Tragoediae et Comoediae. Tertii generis exemplum, carmen Horatianum, cuius initium:

Pastor cum traheret per freta navibus.

Item hoc Maronis:

Formosum pastor Corydon ardebat Alexin.

Libri Ciceronis de Finibus. Item de natura Deorum. Aenëis Virgiliana. Atque huius etiam generis Homerica est poësis, composita

[Page 18]

versibus, hoc est certa dimensione pedum, Graeci μέτραvocant. Quorum cum formae seu species sint variae, perfectissima haec habetur Dactylica senaria, id est ἑξάμετρος, senis enim pedibus exprimitur aequalium partium, dactylo et spondeo, promiscue illis quidem positis, sic tamen ut dactylus quintum semper locum occupet. Quod si quid reperitur aliter factitatum, hoc ut singulare et licenter usurpatum a poëta, annotari solet, quemadmodum versus quid dicuntur σπονδαΐζοντες.

margἸλ. π.
Τόνδ᾿ ἐπικερτομέων προσέφης Πατρόκλεις ἱππεῦ.
margAen. 7.
Aut leves ocreas lento ducunt argento.

Item qui ὑπέρμετροι et ὑπερκατάληκτοι, longiores una syllaba, quae solet plerumque insidere in sequentis versus initialem vocalem, ut:

margἸλ. θ.
Τρῶας ἀπώσασθαι καὶ ἐρυκέμεν εὐρύοπα Ζῆν᾿
αὐτοῦ.

Aliter:

margὈδ. ν.
Τοῦ φέρον ἐμπλήσας ἀσκὸν μέγαν, ἐν δὲ καὶ
ἤϊα κωρύκῳ.
margἸλ. ο.
Τρεῖς γὰρ τ᾿ ἐκ κρόνου ἀδελφεοὶ οὕς τέκετο ῥέα.
margAeneid. I.
Iactemur doceas, ignari hominumque locorumque
Erramus.
margAeneid. 6.
— quin protinus omnia
Perlegerent oculis.—

Item qui λαγαροὶ vocantur quasi elumbes, cum in medio neglecta pedum observantia videtur, ut:

margἸλ. ε.
Ἡδὲ μέγ᾿ ἰάχουσα ἀπὸ ἕο κάββαλεν υἱόν.
margὈδ. η
Φαιήκων, μήδ᾿ οὕτω φίλον διῒ πατρὶ γένοιτο.
margGeorg. 2.
Muneribus tibi pampineo gravidus autumno.
margAeneid. IT.
Consilium ipse pater et magna incepta Latinus.

Itemque ἀκέφαλοι μείουροι, qui initio ac fine deficiunt.

Ut:

margἸλ. ψ.
Ἐπειδὴ νῆας τε καὶ Ἐλλήσποντον ἵκανε.
margὈδ. π.
Φθινύθοισιν νύκτας τε καὶ ἤματα δακρυχεούσῃ.
margἸλ. μ.
Τρῶες δ᾿ εῤῥίγησαν ὅπως ἴδον αἰόλον ὄφιν.

Fluviorum rex Eridanus, ἀκέφαλος est.

Μείουροι adducuntur de Livio a Terentiano.

Balteus et revocet volucres in pectore sinus.
Dirige odori sequos ad certa cubilia canes.

Et ipse Homericum ita vertit:

Attoniti Troes viso serpente pavitant.
[Page 19]

Genera quidem metrorum, et singulatim dactylicas formas exponere, nimis longum fuerit, et illa passim inveniuntur a Grammaticis collecta, has etiam persequi fructum habiturum non videtur. Heroicos autem versus dixere, hoc genus longorum versuum, ut Ennius vocavit, quod conveniret historiae magnorum et fortium virorum, hoc est τῶν ἡρώων, ut Horatius:

Res gestae regumque ducumque et tristia bella,
Carmine quo possint scribi monstravit Homerus

Dicuntur et ἔπη a consequentia, ut Etymologicis placet, ὅτι τὰ ἐφεξῆς τοῖς πρώτοις ἕπεται, vel a contextu verborum. Dicuntur et πύθιοι, quia origo refertur horum ad oraculum Apollinis Delphici, quo primus omnium hic versus editus fuerit:

Συμφέρετε πτερὰ οἰωνοὶ ἄνθη δὲ μέλισσαι.

Est autem hoc genus carminum eorum quae dicuntur κατὰ στίχον, vel ἀμετάβολα, quod sequentes praecedentibus similes sint, neque carminis modus mutetur. Carmen quidem Latinis ὠδὴ Graecis est, generalis appellatio, a canendo, sicut et Camoenae, quae fuere quondam Casmoenae, et Carmentis ac Camilla, quae priscis essent Casmentis et Casmilla. Sed ὠδὰς et carmina proprie nominarunt ea, quae Graecis sunt μέλη, à suavitate cantus, et λυρικὰ, quia fidibus accinerentur, et χορικὰ, quod chorus caneret. χορὸς autem ἀπὸ τῆς χαρᾶς dictus, [Νόμων. β.] ut Platoni videtur. Est igitur Homericorum librorum genus orationis metricae, id est carmen, et quidem formae dactylicae, mistae cuiusdam rationis ἐκ διηγήσεως καὶ δράματος.

DE TITULO OPERIS.

ποιητὴς proprie dicitur faber quidam Musarum; nam vox est appellativa, κατ᾿ ἐξοχὴν igitur poëtae sunt Musici opifices, qui versus faciunt, et carmina componunt, incitati divino quodam impetu animorum. ποίησϊς totum poëtae opus, ut Ilias, Aenëis. ποιήματα particulae quaedam operis. Homerus igitur poësis complectitur duo opera, unum cui titulus Ἰλιάς, alterum cui Ὀδυσσεία. Sed nos Iliados interpretationem promulgavimus. Hoc igitur nomen factum patronymica forma, in significatione possessivi Aeolensium more, ab Ilio, quae appellatio urbis esset Troianae, ab Ilio patre Laomedontis, cuius est nomen apud Homerus foemininum, [Ἰλ. ζ.]ut Ἴλιος Ἱρὴ. Nam Grammatici confixerunt apud eundem [Ἰλ. ό.] ἵλιον αἰπὺ ἕλοιεν. Sed memorantur etiam alia poëmata, quorum autor Homerus fuisse dicatur. Ut Amphiarai expeditio. Amazonia. Ilias minor. Reditus. Ἐπικίχλιδες, quod nomen factum

[Page 20]

volunt a mercede, quam acciperet a pueris pro illis versibus, fuisse autem turdos. Pugna ranarum cum muribus. Pugna aranearum. Pugna gruum. Margites. Hymni. De quibus relinquamus dubitationes Grammaticis, maxime cum praeter ὕμνους quosdam et βατραχομυομαχίαν, nullum nunc quidem illorum supersit, et Homerica tamen haec quoque credi absque illius infamia, ut opinor, possint, quemadmodum Culex et alia ludicra Maronis. Thebaidos etiam quoddam scriptum propter praestantiam suam aliqui [Εὐτέρπῃ.] ad hunc retulerunt, et versus Cyprios, quos Herodotus arguit non esse Homericos. Inter quaedam autem parva illius poëmatia, quae ab Herodoto commemorantur, unum perelegans placet, cui nomen Εἰρεσιώνη, recitare. Nam et aliqua ex parte cum moribus praesentibus ille ad quem accommodati illi versus sunt, convenire visus, et nos admodum humanissime veterum consuetudinis cogitatio oblectavit. Nam collectis pueris fertur carmen ad aedes locupletum accinuisse, cum praeferretur ramus oleae lemniscatus. Ipse autem praecinere soleret versus quos nunc memorabo.

ΕΙΡΕΣΙΩΝΗ ΟΜΗΡΟΥ ποιημάτιον.
Δῶμα προσετραπόμεσθ᾿ ἀνδρὸς μέγα δυναμένοιο
Ὅς μέγα μὲν δύναται, μέγα δὲ βρέμει ὄλβιος ἀεὶ.
Αὐτὰρ ἀνακλίνεσθε θύραι, πλοῦτός γὰρ ἔπεισι
Πολλὸς, σὺν πλούτῳ δὲ καὶ εὐφροσύνη τεθαλυῖα,
Εἰρήνη τ᾿ ἀγαθὴ, ὅσα δ᾿ ἄγκεα μεστὰ μὲν εἴη.
Κυρβαίη δ᾿ ἀεὶ κατὰ κάρδοπον ἕρπεο μάζα,
Νῦν μὲν κριθαίην εὐώπιδα σησαμόεσσαν.
Τοῦ παιδὸς δὲ γυνὴ κατὰ δίφρακα βήσεται ὔμμιν,
Ἡμίονοι δ᾿ ἄξοισι κραταίποδες ἐς τό δε δῶμα,
Αὐτὴ δ᾿ ἰστὸν ὑφαίνοι ἐπ᾿ ἠλέκτρῳ βεβαυῖα.
Νεῦμαι τοι νεῦμ᾿ αὖ ἐνιαύσιος, ἔστε χελιδών
Ἕστηκ᾿ ἐν προθύροις ψιλὴ πόδας. ἀλλὰ φέρ᾿ αἶψα.
Πάτερ σοὶ τῷ δ᾿ Ἀπόλλων᾿ ἁγυιεῖ τι δός.
Κεἰ μὲν τι δώσεις, εἰ δὲ μὴ, οὐχ ἑστήξομεν,
Οὐ γὰρ συνοικήσοντες ἐνθάδ᾿ ἤλθομεν.

quod autem mentio fit hirundinis, eo pertinet, quia sub illius

[Page 21]

aviculae adventum quasi laetiore tempore veris, hae cum carminibus circulationes hilarius agitabantur. Cuius rei et mentio fit ab Athenaeo lib. 8. ubi et iambici versus exponuntur, quae a pueris cantarentur, quorum ultimi

Ἄνοιγ᾿ ἄνοιγε τὸν θύραν χελιδόνι,
Οὐ γὰρ γέροντες ἐσμὲν ἀλλὰ παιδία.

Atque ipsum etiam ramum qui praeferretur, ut diximus, hirundinem dixisse, de his videtur intelligi posse. Sed nos etiam Homericos versus translatos in Latinum recitabimus.

LEMNISCI POEMATIUM Homeri.
Hasce viri primis opulenti advenimus aedes,
Qui locuples multumque potest vivitque beatus.
Ostia nunc pateant, accedit copia dives
Gaudia quam, dulcisque quies comitantur euntem.
Omnia vasa bonis multis cumulata redundent.
Pollineae semper iaceant in corbe placentae.
Hordea sed nobis nitidam et nunc sesama reddant.
Pulcra nurus molli recubet subnixa sedili.
Quique vehant hanc mula trahat validungula currus.
Ipsa per ingrediens electrum stamina ducat.
Annuus ecce tibi redeo annuus, interea istic
Vestibulum exilis posita ante resistet hirundo.
Nunc age si quid das age nunc astantibus affer.
O pater Apollinem vialem munere
Afficito, nos tibi gratias habebimus.
Sin das nihil, nos hic tameu non stabimus,
Neque tecum enim ut habitemus huc advenimus.

DE CONSILIO AUTORIS.

Consilium autoris atque voluntas fuit, exemplum quoddam singulare fortitudinis hoc opere suo proponere, et Graecos ornare atque insectari, planeque infamare barbaros. Denique celebrare praedicatione sua res Graeciae. Qua de caussa plurimum commendationis Homericis scriptis accessisse Isocrates [ Πανηγυρικῷ. ] putat, atque ideo institutum a maioribus, ut huius poëtae carmina adolescentes lectitarent, ut et ad odio prosequendam barbariam, et imitandam virtutem suorum popularium incitarentur.

[Page 22]

Atque ob hanc etiam voluntatem, non solum ob praestantiam Musicae sive artis, sive potius furoris ἐνθέου, a Platone appellari Homerus ἄριστος καὶ θειότατος τῶν ποιητῶν mihi videtur, sed de hoc atque etiam Platonica reiectione, vel magis seductione huius poëtae, alias disseremus.

OPERIS DISTINCTIO.

Sequitur operis distinctio. Hoc igitur libris viginti quatuor absolvitur, insignibus literarum Graecarum notis. Non quidem ab ipso autore ita aeditis, sed primum a Pisistrato conquisitis, [De Orat. 3.] et deinde ab Aristarcho vel Zenodoto ordinatis. Cicero quidem utrunque Pisistrato attribuit his verbis: Quis doctior iisdem illis temporibus, aut cuius eloquentia literis instructior fuisse traditur quam Pisistrati? Qui primum Homerus libros, confusos antea, sic disposuisse dicitur, ut nunc habemus. Tradidere hoc Graecorum alii multi, et Epigramma ea de re fertur.

Plato scribit, Hipparchum filium maiorem natu Pisistrati, [Ὑπάρχῳ.] quem Harmonius et Aristogiton interemere, cum alia eruditione instruxisse cives suos, tum Homerus poëmata primum in Atticam deportasse et curavisse, ut in festivitate panathenaica a cantoribus, qui ῥαψωδοὶ dicebantur, alternis illa concinerentur. Ante haec igitur tempora dispersa in Graecia carmina fuere huius poëtae, ut ipse diversis in locis aliquam partem illorum ediderat. Neque ego existimo Homerus tam egestatem ad illos perpetuos errores, ut multi perhibent, adegisse, quam cupiditatem et studium cognoscendae et totius Graeciae, quam suis carminibus illustrare cogitaret, et historiae quoque belli Troiani, quod argumentum tractare proposuisset. Viguisse autem adhuc memoriam illarum rerum oportet, siquidem non fuit hic, ut fere convenit, posterior quam annis sive XXIIII. sive XXVII. sive etiam sexaginta supra centum. Addit Philostratus de rebus gestis ad Troiam, consuluisse umbram Ulyssis profectum Ithacam in Psychomantium, atque de illo omnia comperisse quae postea fuerit complexus versibus, cum quidem pactus esset Ulysses mercedem commemorationis suae, laudem et celebrationem famae atque nominis sui. Sed hoc ille sane confinxerit, sive verum attulerit, [MH.] quid enim refert? Id quidem observavit Appion Grammaticus, primi versus Iliados syllabam primam, duas literas comprehendere; quibus numerus quadraginta et octo designaretur, atque eo probare voluit post omnes Rhapsodias confectas, hunc versum

[Page 23]
proposuisse Homerus Iliados operi, ut numerum suorum poëmatum definiret atque exprimeret. Quae quidem est perexilis notatio, ita, ut aliae aliorum multae. Nam infinita quaedam Grammaticorum turba in huius autoris scriptis suam sapientiam conata est ostendere, unde et hoc natum, cum illi audacissime interdum scripturam mutarent, eos Homerus libros esse castigatissimos, qui essent incastigatissimi. Sed similiter et hoc notatum subtiliter, Iliados versum primum et ultimum parem esse numero syllabarum, primo et ultimo Odysseae. Sed haec curiosis relinquantur. Cum autem nominarim in superioribus Rapsodias Homericos libros, ne ignoretur vocabuli significatio, placet et hoc addere. Ῥαψῳδοὺς dictos quondam eos, qui aliena carmina in publicis conventibus accinerent. Quod cantiones quasi fuerent concinnatione mutua, seu quia collectos aliorum versus consarcinarent. Sophocles Oedipo Tyranno ὅθ᾿ ἥ ῤαψῳδὸς ἐνθάδ᾿ ἠνκύων, quam et paulo ante ποικιλῳδον vocarat. ῥαψῳδία carmen. et ῥαψῳδεῖν verbum. Sunt qui deducanta virgula ὅτι ῥαβδούχοι ἠγωνίζοντο. Est autem ψ duplex non minus β quam πς, ut Ἀραψ. Plato in Ione τὸν ῥαψῳδὸν ait esse interpretem poëtae, qui audientibus voluntatem et sententiam illius explicet, quapropter non modo elegantem pronunciationem versuum ab hoc, sed etiam enucleationem poëmatum requiri solere. Et quia potissimum horum studium circa Homerica carmina versaretur, ideo Ὁμηριστὰς dictos accepimus, a verbo ὁμηρίζω, quod Homericum studium significat.

Argumenta autem, hoc est summae librorum, et ut Graeci vocant, περϊοχαὶ, ante explanationem singulorum rectissime exponentur. Quae tamen qui separatim volet cognoscere, de Ausonio poterit sumere, qui utriusque operis Homerici periochas oratione soluta descripsit. Et nos de Iliade versus Graecos, argumenti loco propositos, singulis libris singulos Latine factos subiecimus.

A. Alpha preces Chrysae, pestis mala, iurgia regum.
B. Somnia Beta refert, coetum populique ratesque.
Γ. Gamma suo pugnat pro coniuge uterque maritus.
Δ. Delta Deum fora. Laesa fides. Primordia pugna.
E. Ei Venerem et Martem Diomedis tela cruentant.
Z. Colloquium Hectoreum narrat cum coniuge Zeta.
H. ἦτα unus contra vim solus it Hectoris Aiax.
Θ. Concio Theta Deum. Troum vis. Hectoris ausa.
I. Frustra ad Peliden legatio venit Iota.
K. Cappa exploratum castra egrediuntur utrinque.
Λ. Lambda duces Danaum profligat Troica pubes.
[Page 24]
Μ. Ardua. My. Graium subvertunt moenia Teucri.
Ν. Clam Iove. Ny. Danaos Neptunus viribus auget.
Ξ. Iuno soporifero. Xi. fratrem fallit amore.
Ο. Sentit. O. Neptunus Iunoque gravem Iovis iram.
Π. Pi. Marte insignem necat Hectoris hasta Patroclum.
Ρ. Rho Danai cumulant et Troes Marte cadaver.
Σ. Sigma Thetis nato Vulcania detulit arma.
Τ. Tau ruit inpugnas atque iram finit Achilles.
Υ. Hy superum exoritur bellum. Vincuntque Pelasgi.
Φ. Praelia. Phi. ripas ad fluminis urget Achilles.
Χ. Chi fugiens muros ter circum, caeditur Hector.
Ψ. Psi ludos Danais funebres praebet Achilles.
Ω. O Patri Aeacida placato redditur Hector.

His igitur breviter expositis, ad explanationem ipsam accedamus. Quo loco sciendum antiquissimos poëtas suos versus ad modos secundum quos accinerentur composuisse. Itaque minus exquisita esse syllabarum tempora, cum vox convenienter omnia modularetur. Quod posteriores qui ad artem respicerent non fecere. Neque nunc omnino fieri vel debeat vel possit, nisi alicubi hoc ornamento antiquitatis assumto, in qua parte praecipue Maro laudem meritus est. Neque etiam haec temere esse facta a veteribus crediderim, quamvis Plutarchus eos, prae cura rerum, elocutionem minus curasse existimet, adeo ut non caverit Homerus, quo minus primum statim versum ἄμετρον efferret. De quo quidem ipse viderit quam ἄμετρον, nam nos illi nequaquam assentimur, quippe cum studiose consuetos numeros saepe illum mutasse compertum habeamus. Nam quid fuerat negocii hunc versum,

margἘκ Δημητρίου περὶ ἑρ.
Τρῶες δ᾿ ἐῤῥίγησαν ὅπως ἵδον αἰόλον ὄφιν.

ita facere ὅπως ὄφιν αἰόλον εἶδον? Nisi ratione et iudicio vellet illa novitate numerorum mirificam et terribilem speciem anguis designare? Similiter et aliis in locis plurimis correctiones fuerint perfaciles, quibus etiam dubium non est, quin audacia Grammaticorum multa quasi augusta loca antiquitatis profanaverit. Sed nunc libri primi Iliados argumentum narrabimus. Prius tamen lubet indicare nomina nonnullorum interpretum, quae quidem paucissima de plurimis collecta sciendum est. Sed ne horum quidem ipsorum quisquam nunc extat, praeter Eustathium, qui nondum etiam ad nos pervenit, ut nobis etiam non extare videatur. De hoc igitur, et veterum studia atque assiduitas circa

[Page 25]

hunc autorem intelligi poterit, et nostri conatus potius quam elaborationes boni consulentur, cum nulla magnopere adiuventur re, nisi voluntatis honestate et promtitudine.

DE INTERPRETIBUS Homericis.

Zenodotum igitur primum tradunt, potiente rerum in Aegypto Ptolemaeo Philadelpho, Homericos libros collegisse et correxisse. Qui et autor fuerit bibliothecae Alexandrinae instituendae, et curator etiam illius. Hic Philetam Criticum, postea sunt Grammatici vocati, genus autem ipsum ab Aristotele exortum esse perhibetur. Et Cicero Dolobellae sic. Ego tanquam Criticus antiquus iudicaturus sum. Philetam igitur Zenodotus audierat, quo magistro Ptolemaeus uteretur. Huic paulo inferior Callimachus, et qui in Ptolemaica illa tempora incidunt, Sosybius, Eratosthenes, Euphorion, Timarchus, quorum Sosybius Lacon dictus fuit λυτικὸς, quod solutis et disiectis verbis solueret ea, quae in speciem difficiliora viderentur. Eratosthenes autem πένταθλος, et Quintum Ptolemaeum attigit. Euphorion in Syria cum Antiocho fuit.

Aristophanes Zenodotum et Callimachum audivit, alterum quidem puer adhuc, alterum iam adolescens, audivit et Eratosthenem.

Apollonius et ipse Callimachum audivit, et Eratostheni successit in curatione bibliothecae Alexandrinae. Fuit enim singulare studium, et eximia voluntas regum Alexandrinorum erga doctos et bonas artes, itaque nullis sumtibus in conducendis illis, et his augendis ac amplificandis pepercerunt. Quae honestissima cupiditas quasi haereditate una cum regno pervenit ad omnes, usque ad septimum Ptolemaeum, quem ob immanitatem rapinarum et caedium καμεργέτην vocarunt Aegyptii. Cuius metu multi docti in omni genere scientiarum in exilium concessere, et Graecis retulere suas artes atque disciplinas, quae iam bellis et seditionibus continuis propemodum extinctae fuerant. Sed redeo ad Grammaticos.

Aristophanem audivit Aristarchus celeberrimus omnium, qui in Homerus interpretando emendandoque operam posuere, hic multos versus ὠβέλισε, hoc est confixit, quos non agnosceret pro Homericis, ipse νόθους vocabat.

Huius auditor fuit Dionysius Thracicae originis, unde et

[Page 26]

Thrax nuncupatus, et Apollodorus. Eodem tempore floruit Crates Philosophus Stoicus, qui Homericus appellaretur. Composuit libros novem correctionum utriusque operis Homerici. Sed nunc deinceps aliorum promiscue nomina aedemus, quos elaborasse in scriptis Homericis explicandis comperimus. Ac primum Ptolemaeus secundus rex Aegypti, qui Euergetes diceretur, correctiones Homericas edidisse traditur.

Ante hunc etiam Zeno Cittiensis composuisse commentarios in utrumque opus Homericum, et insuper Margiten. Itemque huius discipulus Persaeus explanasse scripta Homerica fertur. Deinde Aristoteles non ille Stagirites, sed alius quispiam. Aliorum vero interpretum haec nomina invenimus:

  • Aristonicus, in Homerus libros sex.
  • Agathocles Grammaticus.
  • Ammonianus.
  • Apollonius pater Herodiani dyscolus, de Homericis schematis.
  • Archebius Alexandrinus.
  • Apollonius Archebii. F. de vocibus Homericis, secundum ordinem literarum.
  • Asclepiades Myrleanus.
  • Alexander Cosytaeus, cognomento πολυμαθὴς.
  • Appion cognomento μόχθος.
  • Aratus Solensis.
  • Artemio Clazomenius.
  • Alexander Milesius πολυΐστωρ. Item alius Myndius, alius Aetolus.
  • Archimedes Trallianus, scripsit in Homerum commentarios.
  • Dion Prusensis, qui defendit Homerum contra Platonem. Extat huius laudatiuncula Homeri.
  • Demetrius cognomento Ixion.
  • Didymus cognomento χαλκέντερος, quasi aerea intestina haberet, quod esset illius admirabile studium, et assiduitas legendi ac scribendi, edidisse ter. M. quingentos libros traditur. Fuere etiam alii hoc nomine Grammatici posteriores hoc.
  • Demosthenes Thrax, qui soluta oratione Iliada explicavit.
  • Dioscurides, de institutis apud Homerum.
  • Epaphroditus Cheronensis, auditor Archebii.
  • Hippias Eleus, qui, ut Plato ait, Iliada docuit praestare Odysseae, et introduci ab Homero Ἀχιλλέα μὲν ἄνδρα ἄριστον, Νέστορα δὲ σοφώτάτον, Ὁδυσσέα δὲ πολυτροπώτατον.
  • Heracleon Aegyptius.
  • Heraclides Ponticus auditor Didymi, de aetate Homerus et Hesiodi.
[Page 27]
  • Heraclides Cilix.
  • Herodianus Apoll. F.
  • Haephestion Alexandrinus.
  • Hellanicus Grammaticus.
  • Longinus magister Porphyrii, cognomento Cassius, quaestiones scripsit Homericas. Utrum Philosophus fuerit Homerus Problematum Homericorum libros duos. De vocibus Homericis multarum significationum.
  • Maximus Tyrius. De prisca in Homero Philosophia.
  • Meleager Gradarensis.
  • Mnasea Berytius.
  • Metaclides.
  • Nestor Lycius pater Pisandri poëtae, composuit Iliada, in cuius singulis Rhapsodiis non reperiretur litera illius Rhapsodiae nota. Ad quem modum Tryphiodorus et Odyssaeam confecit.
  • Naucrates Erythraeus, commentarios in Homerum.
  • Philoxenus de glossis Homericis, hoc est reconditis vocibus, Item commentarios in Odyssaeam.
  • Plutarchus μελέτας Ὁμηρικάς. Porphyrius Tyrius. De Philosophia Homerica. De antro Nympharum in Odyssaea. Quam reges capere utilitatem possint de lectione librorum Homeri. Libros decem, de omissis nominibus ab Homero.
  • Parthenius Nicaensis, Dionysii Thracis F. Fit et alterius Parthenii Chii mentio, qui genus ab Homero ducere crederetur.
  • Posidonius nescio quis, an forte plures, nam pluribus hoc nomen fuit. Sed et Panaetium in Homericis interpretationibus versatum esse traditur.
  • Ptolemaeus Alexandrinus, auditor Aristarchi, cognomento Pindarion. Scripsit libros tres Homericorum exmplorum. De forma orationis Homericae. De Utide Homerico et Asteropaeo.
  • Pigres frater Artemisiae, reginae Cariae, a Suida traditur, quasi explanans Iliada singulis versibus subiecisse Pentametrum, νε post οὐλομένην. Μοῦσα σύ γὰρ πάσης πείρατ᾿ ἕχεις σοφΐης.
  • Ptolemaeus sectator Aristarchi. Commentarios in Odyssaeam Librum de Ulyssis plagis.
  • Ptolemaeus Aristonici filius in Homerum libros quinquaginta.
  • Ptolemaeus Alexandrinus, Hephaestionis, ut opinor, filius, scripsit Anthomerum, opus librorum XXIIII.
[Page 28]
  • Ptolemaeus Ascalonites de accentibus Homericis. De correctione Odysseae Aristarchi.
  • Proclus auditor Syriani Commentarios in Homerum.
  • Atque Platonici fere in hunc aliquid poëtam composuere.
  • Seleucus Alexandrinus cognomento Homericus.
  • Syrianus problemata Homerica. Commentariorum in Homerum libros VII.
  • Soterides Epidaurius scripsit quaestiones Homericas.
  • Theagenes de Homero.
  • Tyrannio Phoenix de Homericis accentibus. Dissentire poëtas recentiores ab Homero. Correctiones Homericas.
  • Tryphiodorus, Comparationum Homericarum explicationem.
  • Trypho de Dialectis apud Homerum.

Hunc tantum poëtam ex veteribus Xenophanes Colophonius [Plutarchus ἀποφθ. στρα.]non dubitavit insectari et reprehendere. Cui fertur aliquando Hiero Gelonis. F. Tyrannus Siculorum, quaerenti quod aegre duos fervulos alere posset, festive respondisse: Cur igitur Homero obtrectaret, qui plus mille hominum pasceret, idque mortuus. Eundem et derisit, atque maledictis incessit, Deorum quoque contemtor Dephidas Telmisensis. Zoilus vero Amphipolites non maledixit solum Homero, sed illius etiam statuam verberibus afficere solitus fuisse legitur. Quamobrem et Ὁμηρομάστιξ appellatus fuit. Uterque quidem dignum factis exitium invenit. Nam et Daphidam Attalus rex excruciatum necari iussit, et Zoilum Graecorum Olympia concio, de rupe Scironide persecuta praecipitem egit. PRAEFATIONIS FINIS.

[Page 29]

ARGUMENTUM PRIMI LIBRI ILIADOS Homeri.

Sacerdos Apollinis Chryses, qui expugnatis Thebis amisisset filiam, venit in castra Graecorum redemtum illam quae Chryseis patronymica voce dicitur, sicut et Bryseis, quarum propria nomina traduntur fuisse Astynome et Hippodamia. Sed non solum non impetrat ab Agamemnone ut filiam sibi reddat, verum minis insuper etiam repellitur. Itaque ad Dei sui opem confugit, qui motus sacerdotis precibus pestilentiam infligit Graecis, qua saeviente, Achilles in concionem advocatis Graecis, sententiam proponit de inquirendo atque avertendo caussam mali, qua prodita a Calchante, contentio inter duces oritur. Et paulo post remissa sacerdoti filia, eripit Agamemno Briseida Achilli, quam Lyrneso capta extra sortem acceperat. Ita ille iratus Graecis suadente matre Thetide a praeliis abstinet. Thetis autem Iovem exorat, ut iniurias nati sui ulciscatur Troianorum victoriis. Quod animadvertens Iuno iurgiis Iovem adoritur. Gliscente autem contentione, Vulcanus claudicatione sua risum diis movet, et matrem consolatur. Inde Musae in convivio canunt, et fidibus Apollo ludit, et de reliquo die hilariter epulati, noctu dormitum quisque ad se discedunt.

IOACHIMI CAMERARII COMMENTARIUS IN LIBRUM PRIMUM ILIADOS Homeri.

HUNC primum librum Iliados, et nonum ac secundum, utilem maxime et admirabilem esse censet Fabius. Et sunt profecto exempla insignia contentionum et eius orationis, quae est apta iudiciis et litibus, ubi animi commoventur, incitantur, ardent. Sed non minus utile est exemplum vitae, de levissima re tantas iras tantarum cladium extitisse, hoc igitur cognoscere, et sicut Horatius ait, stultorum regum et populorum perspicere iras, ut praevideamus atque caveamus, utile. Atque id quidem praecipuum in hoc libro. Reliqua autem quae et ipsa mirificam complectuntur instructionem vitae, et praecepta virtutis, suis locis rectissime notabimus. In hoc primo libro Homerico nulla comparatio, id est, παραβολὴ inest.

commentary

Μῆνιν ἄειδε]

Protagoras reprehendit hunc versum, quod Homerus esset imperandi forma usus verbi in proposito precum. Iubere enim facere aliquid aut omittere, imperare est. Sed ut indicationis forma in verbis non solum demonstrat, sed etiam definit, interrogat, respondet, statuit, affirmat, negat: ita aliae etiam formae seu modi ab una aliqua significatione nominantur, quamvis plures habeant, cum omnino nomine carere non oporteat, quas tamen ad decem usque appellationes aliqui, sine quidem caussa, extenderunt. In hoc versu in dimensione numerorum, κι in πηληιάδεω, una syllaba, ut diphthongus impropria esse videatur, pronunciabimus. Voce deducta a proprio nomine πηλεὺς, πηλέως, πηλεΐδης, et ectasi πηληΐδης, et Ionica παρεκτάσει, πηληιάδης, et συνιζήσει, seu συναιρέσει, πηλῃάδης. Sicut Νηρεΐδες, Νηρηΐδες, Νηρῇδες, nisi malimus esse συνίζησϊν τοῦ εω, ut χρυσέῳ ἀνᾲ σκήπτρῳ.

[Page 31]

GENUS ACHILLIS.

Ἀχιλλεύς autem in versu unum λ amittit. Dictus vel quod Iliensium dolor, hoc est ἄχος Ἰλίου futurus esset, vel de facto appellatus, quod infantum cibum non attigerit, quasi ἄχιλος τίς ὣν, nam tradunt lac non gustasse, sed enutritum a Chirone medulla leonina, vel hinnuleorum medullis atque favis.

Hoc loco observandum, Homeri quidem opus hoc Iliados proponere narrationem rerum gestarum anno x. belli Troiani, sed passim intexi expositionem aliorum ferme omnium, quae novem annis praeteritis acta essent. Quod fit laudabiliter, et artificio quodam οίκονομϊκῷ, quemadmodum et Horatius ait:

Ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor,
Ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici,
Pleraque differat et praesens in tempus omittat,
Hoc amet hoc spernat, promissi carminis autor.

Haec dispositio et in Odyssaea mirabilis cernitur, et imitationis summa arte expressa a Marone est. Nam ille orsus a septimo anno errorum Aeneae, enarrationem omnium quae accidissent, post eversum Ilium, atque huius quoque expugnationem elegantissima ferie pertexuit.

Ἄειδε θεὰ]

Invocat numen Musarum, hoc enim ex re facile intelligi potest, quia canere illam vult. Musae autem cantatrices deae. Et unius mentione invocat universas, vel Calliopen κατ᾿ ἐξοχὴν designat. Fertur autem Rhiani veteris poëtae versus, quo dicitur, si una Musa vocata sit exaudire omnes.

Πᾶσαι δ᾿ εἰσαΐουσι μϊᾶς ὅ τε τὸν ὄνομα λέξεις.

Quod Maro etiam videtur sentisse, cum sic fecit:

Vos o Calliope precor aspirate canenti.
[Page 32]

Οὐλομένην]

Exitiosam, cuius adiectionis caussam mox subdit, quod innumerabilia mala, hoc est ingentem cladem inflixerit Graecis, qui nunc Achaei dicuntur συνεκδοχικῶς. Nam Achaei Pelasgi in Thessalia, proprie ita dicti fuere ab Achaeo filio Xuthi Aeolidae, ut in Catalogo.

Μυρμιδόνες δὲ καλεῦντο καὶ Ἕλληνες καὶ Ἀχαίοι.

Πολλὰς δ᾿ ἰφθ.]

Ad hunc versum referri Virgiliana haec possunt:

margAeneid. 9.
—iuvenum primos tot miserit Orco.

Et:

margAeneid. 10.
Multa virum volitans dat fortia corpora leto.

Homerus autem dicit demissas Orco animas Heroum. Dixit autem ipsos Heroas cibum fuisse avium, sentiens corpora, a quibus iam vita, hoc est anima recessisset. Ἄϊδϊ autem iam fecit, ut πάριδϊ à nominatiuo ἄϊς, ἰάπτω mitto, et προϊάπτω quasi ante tempus emitto, ut intelligamus diutius in pace illos vivere potuisse. Ἑλώρια praedas.

Οἰωνοῖσί τε]

margLibro primo

Zenodotus sic scriptum edidit, ut Athenaeus annotavit, οἰωνοῖσί τε δαῖτα. Sed perperam ut idem ait. δαῖτα enim Homerum vocasse hominum non bestiarum cibos, ab aequali distributione, unde et δαιτρὸς qui carnes affaret, ἀπὸ τοῦ δαίεσθαι, id est a dispertiendo. Unde et δαῖτα ἐΐσην saepe dixit. Ὁδ. ύ.

Μοίρας δασσάμενοι δαίνυντ᾿ ἐρικυδέα δαῖτα.

Διὸς δ᾿ἐτελείετο βουλὴ]

Ad illam voluntatem et consilium referendum, de quo dicetur postea, quod coeperit Iupiter, ut ulcisceretur iniurias Achillis caede Graecorum et Troianorum victoriis, sicut se facturum esse Thetidi promiserat. Aliqui simpliciter Διὸς βουλὴν accepêre fatum, iuxta illud: Sic fata Deum rex fortitur. et Hesiod. μεγάλου δὲ Διὸς νοὸς ἐξετελεῖτο. Alii consilium fuisse Iovis bello moto exonerare gravatam terram hominum multitudine, quod etsi dixit Euripides quoque, tamen huic loco non videtur convenire, cum certe tam longo tempore belli ante quoque multi interierint, et Homerus ordiatur, ut dictum est, a rebus gestis ultimo anno. versus Euripidis ex Helena sunt:

Πόλεμον γὰρ εἰσένεγκεν Ἑλλήνων χθονί.
Καὶ Φρυξὶ δυστήνοισϊν, ὡς ὄχλου βροτῶν
Πλήθοις τε κουφίσειε μητέρα χθόνα.
[Page 33]

De his quinque versibus festive lusit Palladas in Grammaticos, qui ordirentur ab Homero doctrinam suam, epigrammate composito huius sententiae:

Grammaticae sunt quinque artis primordia dirae,
unde opus incipiens explicat illa suum.
Quinque canunt istas de libro principe versus,
Prima furor quarum est, altera pernicies.
Tum post perniciem Danaum mala multa sequuntur,
Sed fortes animas tertia condit humo.
Quarta canes et praeda canum. Mox quinta volucres
Continet, irati est confiliumque Iovis.
Grammaticos igitur quinque inter tanta necesse est
Esse mala, et casus flebile quinque genus.

Ἐξ οὗ]

Ex quo, intelligitur autem tempore, ut ἐν βραχεῖ brevi. τὰ πρῶτα adverbialiter. Neutris vero singulariter et pluraliter in adverbiorum significatione utuntur, et additur vel omittitur articulus sine discrimine.

Pluto:

Περὶ τούτου σφῶν ἐθέλω δοῦναι λόγον τὸ πρῶτον.

Et Euripides:

Πρῶτον μὲν εἶδος ἄξιον τυραννίδος

Oedipo Tyr.

Τοῦ τ᾿ αὐτὸ νῦν μοῦ πρῶτ᾿ ἄκουσον.

Sed horum exempla passim obvia. Latini etiam sunt saepe neütris adverbialiter usi. multum facile, perfidum ridens Venus. sed et pluraliter Horatius:

Insanire putes solennia me neque rides.

Et:

Stabat acerba fremens.—

Διαστήτην]

Diffidii vox Latinis hoc significat. Et est usus duali numero, quem sunt qui tum primum inventum esse perhibeant. Atriden autem, Agamemnona dicit Atrëi filium, qui est secundum alios Plisthenis, qui fuit frater Atrei. Sex enim, ut Pindarus ait, principes de Hippodamia suscepit Pelops, horum nomina exponuntur ita: Atreus, Thyestes, Pittheus, Alcathous, Plisthyenes, Chrysippus.

Ἀτρίδης τε ἄναξ.]

Homerus Agamemnonem et Menelaum Atridas facit. Aliqui tradidere Plisthenis, Atrei filios fuisse, mortuo patre relictos apud avum, qui illos eduxerit pro filiis, unde et filios Atrei creditos.

[Page 34]

Sed hoc receptum, fuisse filios illius ex Aerope matre Cretica, ut ait Euripides, Oreste.

Generis series talis.

Ἀναξ ἀνδρῶν]

Celebritatis epithetum, neque ἄνδρες nunc sexum, sed praestantiam sexus significat.

Ut:

Inter se coiisse viros et cernere ferro.

Καὶ δῖος Ἀχιλλεύς]

Sicut et Διογενὲς Λαερτιάδη. Iuxta illud Hesiodium:

--ἐκ δὲ διὸς βασιλῆες.

Τίς τ᾿ ἄρ]

Coniuncta cum superioribus. Nam et hoc petit explicari carmine divino: quodnam illos numen commiserit, et tantum certamen excitarit. Hactenus propositio. Sequitur nunc deinceps narratio seu διήγησις.

Λητοῦς καὶ Διὸς]

Periphrasis Apollinis. Et est in sequentibus , pro ἐκεῖνος in significatione pronominis, Attice. Quo loco sciendum veterem dialectum Ionicam plane esse Atticam, Sed postea secundum loca in quae coloniae deductae essent, mutatam fuisse. hac est, ut praecipua, usus in primis Homerus, sunt et alii veteres, ut Hesiodus, Archilochus, etc.

Νοῦσον ἀνὰ.]

Παρένθεσις Ionica pro νόσον. κακὴν] autem dixit sicut mala venena et mala pestis efficiens mali. Sed quomodo autor fuerit cladium et caedis Graecorum Apollo, dicit; quia de pestilentia immissa ab Apolline alienatio regum extitit: ita remotiorem caussam malorum reipsa, sed usitato verbo proximam commemoravit.

[Page 35]

Λαοί]

Λαοὺς dictos ἀπὸ τῶν λαῶν, hoc est lapidibus, non solum Grammatici, sed, Pindarus etiam dixit. Ὀλυμπ. θ.

Κτησάσθαν λίθινον γόνον, λαοί δ᾿ ὀνόμασθεν.

Iuxta hoc:

——quo tempore primum
Deucalion vacuum lapides iactavit in orbem,
Unde homines nati durum genus.——

Fertur et de hac re hic versus.

Ἐκ δὲ λίθων ἐγένοντο βροτοὶ λαοὶ δε καλεοῦνται.

Fabulam Ovidius copioise Metamor. lib. I. descripsit. Alii appellationis hanc caussam tradidere. Cecropa regem Atticae, cupiisse multitudinem civium cognoscere, et iussisse singulos unum lapidem certum in locum deponere, quibus numeratis, invenisse 20. millia hominum complere civitatem suam. Atque inde λαοὺς de congestis saxis Atticos appellatos fuisse. οὕνεκα] Ionicum pro ἐπειδὴ caussalis coniunctio, propterea quod. Ἀρητῆρα] autem sacerdotem dixit, quasi precatorem, quod hoc genus rebus divinis, et precibus ac votis curare soleat. Ἀραὶ] preces. I. ό. Ἀράων ἀΐων Νηληιάδαο γέροντος.

Ἀπερείσι᾽ ἄποινα]

Ingentem mercedem, seu precium maximum. Grammatici faciunt ἄποινα quasi ἄφοινα, precium quod pro interfecto pendi soleat. Sed ita nominarunt quicquid pro alterius libertate ac capite solueretur. Herodotus:Ἐρατοῖ. ἄποινα δὲ ἐστι πελοπονησΐοισι δύο μνέαι τεταγμέναι κατ᾿ ἄνδρα αἰχμάλωτον ἐκτίνειν.

In Oratione contra Aristocratem dicitur veteres sic vocasse pecuniam, unde verbum esse deductum ἀποινᾶσθαι, id est pecuniam exigere.

Στέμματα]

Legunt aliqui sic, στέμματα Ἀπόλλωνος, ut peculiaris corona illius intelligatur, id est laurea. Alii ornatus templi et simulacri Apollinis.

Χρυσέῳ]

Crasis, pronunciandum enim χρυσῶ. Σκῆπτρον] Scipionem significat, quos reges gestarent auratos et eburatos. Ut mox:

σκῆπτρον χρυσείοις ἥλοισι πεπαρμένον.

Et Virg.

——Sceptroque innisus eburneo.
[Page 36]

Est autem ita dictum ab innitendo, quod verbum est σκηρίπτεσθαι et σκήπτεσθαι. Ὀδ. ρ.

Σκηρίπτεσθ᾽ ἐπειὴ φατ᾿ ἀρισφαλέ᾿ ἔμμεναι οὐδὸν.

Et paulo post:

Πτωχῷ λευγαλέῳ ἐναλίγκιον, ἠδὲ γέροντι σκηπτόμενον.

Κοσμήτορε]

Κοσμεῖν et κόσμος ornamentum et decorare significat. Quid autem ordine pulcrius? transfertur igitur haec vox ad significationem τάξεως, et administrationis. ὡς τοὺς ἡγεμόνες δϊεκόσμέον ἔνθα καὶ ἔνθα. et κόσμει Σπάρταν ἄν ἔλαχες. et ἀκοσμοῦντες turbulenti. Philocteta. οἵ δ᾿ ἀκοσμοῦντες βροτῶν διδασκάλων λόγοισϊ γΐνονται κακοὶ.

Ἀτρεῖδαι]

Pluralis numerus etiam dualem complectitur. Recte igitur de duobus plurali uti poterimus, sed non e contrario etiam de pluribus duali. Nam hac forma duo de pluralitate secernuntur, quae tamen haec necessario continet. Atque dehinc iam interponuntur τὰ ἀμοιβαῖα, id est expositio in personas spargitur.

Ὑμεῖς μὲν θεοὶ]

Quam breviter, quam artificiose benevolentiam captat voto illius exitus, quem maxime cupiebant. Πριάμου πόλιν] Troiam περιφραστικῶς dixit.

Simul etiam hoc de affectuum arte expressum, quod ait εὖ δ οἰκάδ᾿ ἰκέσθαι. Ita enim memoriam renovat coniugum et liberorum extra Agamemnonem, cuius animus esset a suis, propter amorem Chryseidos, alienior. Εὐκνημίδες] Proceri et eleganti corpore συνεκδοχικῶς, ut ῥοδοδάκτυλος ἠὼ. Vel armis conspicui, ἀπὸ τῶν κνημίδων. Ὀλύμπια δώματα] Caelestes sedes. Iuxta illud:

Γαῖα δ᾿ἔτι ξυνὴ πάντων καὶ μακρὸς Ὄλυμπος.

Etymologi faciunt Ὄλυμπον quasi ὅλον λαμπρὸν, et οὐρανὸν, ὁρανὸν, a luce. Λύσατε] Ἔκτασις. Ἰλ. θ. Λύσαθ᾿ ὑπ ἐξὀχέων.

Ἐπευφήμησαν]

Hoc est, religioso silentio approbaverunt petitionem sacerdotis. Εὐφημεῖν enim significat quod Latinis favere linguis. Et ἴσχειν εὐφημίαν Sophocli silere est, Trachiniis. Alii fecerunt, acclamarunt. ut ἀνευφημεῖν ululatu exclamare, in Phaedone.

Κρατερόν δ᾿ἐπί]

Et dura insuper dicta dedit. ἐπίτελλε increpuit, ingessit, extulit.

[Page 37]

Πρὶν μίν]

Sicut Ἰλ. ο. πρὶν γ᾿ ἠὲ κατακτάμεν. Negat priusquam interimant ipsi hostes, aut Ilium capiatur, eminus pugnandum hoc est nullum prorsus esse finem pugnae futurum ante victoriam alterius utrius partis. Et Ι᾿ λ. σ.
Οὐδέ ποτ᾿ ἐκπέρσει πρίν μιν κύνες ἀργοί ἔδονται.
Ita nunc dicit se liberam Chryseiada amissurum esse nunquam.

Ἐν ἄργεϊ]

Mycenis fuisse regiam Agamemnonis tradunt, ut, Ipse Mycenaeus magnorum ductor Achiuûm. Et sic fecit Sopho. Ἠλέκτρᾳ. Et nunc ἐν ἔιργεϊ, In Peloponneso accipiunt. Euripid. Oreste tamen et ipse Argos urbem Peloponnesi sedem regiam Agamemnonis fecit. Grammatici ambas urbes utraque appellatione fuisse dictas aiunt.

Ἱστὸν ἐποιχομένην]

Obeuntem telam, hoc est texentem et sternentem cubile, aut curantem, aut assistentem ad lectum. Ita et apud Aethiopas in sacris adest Neptunus, Ἀντιόων ταύρων τε καὶ ἀρνειῶν ἑκατόμβης. et τηλόθι πάτρης, ἀπὸ πάτρης.

Ἀλλ᾿ ἴθι]

Ῥητορικῶς exasperat petitionem lenissimi sacerdotis, quasi eiusmodi fuerit qua commoveri posset. Σαώτερος] autem pro σῶς, ut senior, senex. et, frater eius ad rem est attentior. Et:

Tristior et lacrymis oculos sussusa nitentes.

Βῆ δ᾿ ἀκέων]

Tacite, aut mussitans ἡ. δ᾿ ἀκέουσα καθῆστο, paulo post. Εt Ι᾿ λ. θ. Ἤτοι Ἀθηναίη ἀκέων ἦν ἀπὸ τὴς ἀκῆς, quod significat perculsionem et immobilitatem ἀκὴν δ᾿ ἐγένοντο σιωπῇ. Πολύφλοισβον] undisonum mare dixit πεποιημένως.

Πολλὰ δ᾿ ἔπειτ᾿]

Tum deinde solus vehementer deprecatus est Apollinem. Quare imprecatur malum Graecis, qui approbarant petitionem illius? Quia exercitum odit totum ut autorem orbitatis suae. Et innuitur hoc loco egregie Hesiodi sententia:

Saepe viri peccata luunt totae unius urbes.

Ὃς Χρύσην ἀμφ.]

Locorum sunt haec nomina, quibus praesideret Apollo. Σμινθεῦ]

[Page 38]

gentile ἀπὸ τῆς Σμίνθης. Fuere autem omnia haec in Troade, et poëtis de gentibus et urbibus dictis Diis illorum compellare nomina usitatum.

Dii patrii indigetes et Romule Vestaque mater,
Quae Tuscum, Tyberim, et Romana palatia servas.

Et:

O Venus regina Gnidi Paphique—

Apud Macrobium est Σμινδεὺς ὅτι ζεῖ θέων. et ἀμφιβέβηκας, tenes. Ὀδ. δ.

μέσον οὐρανὸν ἀμφιβέβηκε.

Εἴ ποτε]

Forma communium precum. Quoties enim habent quasi meritorum suorum fiduciam, veluti debitam gratiam audacter repetere consueverunt, ut et illud:
Εἴποτε δή τι ἢ ἔπει ὤνησας κραδίην διὸς ἠὲ καὶ ἔργω.
Virgilius:
Si qua tuis unquam pro me pater Hirtacus aris
Dona tulit. Si qua ipsa meis venatibus auxi,
Suspendive tolo, aut sacra ad fastigia fixi.
Κατὰ πίονα μηρὶ ἔκηα, i. κατέκαυσα πίονα μηριαῖα ὀστᾶ. Ἔρεψα] si, inquit, fartum rectum praestiti templum tuum, quod tibi gratissimum est. Sic etiam Plato, apud quem est huius loci paraphrasis in tertio Polit. Καὶ ἀπαιτῶν εἴ τι πώποτε ἢ ἐν ναῶν οἰκοδομήσεσιν ἢ ἐν ἱερῶν θυσίαις κεχρισμένον δωρήσαιτο, etc. Significat verbum et redimire et coronare. Oedipo Coloneo.
Ὧν κρᾶτ᾿ ἔρεψον καὶ λαβὰς ἀμφιστόμους.

Κατὰ πίονα]

Nam coxas contectas adipe aris imponebant, atque illae erant partes Deorum, quod ab eo observatum, quod Hesiodus scribit ad hunc modum partitum esse hostiam cum Iove Prometheum.

Ἐν τοῦ δ᾿ ἀθανάτοισιν ἐπὶ χθονὶ φῦλ᾿ αὐθρώπων,
Καί ουσ᾿ ὀστέα λευκὰ θυηέντων ἐπὶ βωμῶν.

Ita paulo post:

Μηροὺς τ᾿ ἐξέταμον κατὰ δὲ κνίσσῃ ἐκάλυψαν.
Κρήηνον] ἐπέκτασις, κρῆνον νῦν καὶ ἐμοὶ. Ὀ δ. υ. ἀπὸ τοῦ κραίνω.

Τοῦ δ᾿ ἔκλυε]

Φοῖβος traditur dictus a splendore et puritate luminis, ἀπὸ τῆς Φοίβης, quae est avia materna illius apud Hesiodum. Apollinis nomen Plato varie deduxit, ἀπὸ τὴς πολήσεως, ἀπὸ τῶν βολῶν. fecit ἀπολούοντα et ἀπολλύοντα. Plutarchus περὶ τοῦ.εῖ.ἐν δελφοῖς, Apollinis

[Page 39]
nomina ad unitatem refert.

Ἁπόλλων οἱονεὶ ἀρνούμενος τὰ πολλὰ. Ἰηϊος, ἰὸς ἤγουν μόνος. Φοῖβος δὲ ἀγνὸς καὶ καθαρὸς ὡς οἱ παιλαιοὶ ὠνόμαζον.

Et collegit Macrobius multarum appellationum huius Dei caussas, quae omnia solarem vim et effectionem innuere videntur. Non autem est dubium quin Sol vitae autor sit et conservator, dum igitur radios suos immittit in terras per aëra subtilem et purum omnia salutari luce complentur. Illis vero in aëris spissi veneno quasi tinctis, morbi omnis generis et maxime vehementes illi, pestilentiae, excitantur. Ideoque Homerus dicit grassatum Apollinem similem nocti, et coniecisse telum piceum in Graecos. Neque non verum est huiusmodi in aëre letiferam crassitudinem de terra evaporati ad calorem et aestum Solis. Ideoque et canes et iumenta prius sentire Homerus facit quam homines. Εt λοιμικαὶ κατασσάσεις, ut vocant Graeci, post caniculam fere incidunt, quo tempore quasi conceptos aestus terra exhalar. De pestilentia ista, haec ferme in Troicis Philostrati leguntur, sive vera seu ficta ab illo, ut alia pleraque. Cum lupi de Ida monte lixas et calones dilacerarent, atque invaderent iumenta quae circum castra pascerentur, censuit Ulysses armis exagitandas feras. Sed Palamedi hoc non placuit, qui diceret Apollinem lupos produxisse quasi primordia quaedam pestilentiae, quos quidem soleret ut inter homines canes et mulas configere sagittis suis, prius tamen immittere, benevolentia motum, hominibus, ut admonerentur futuri mali. Proinde vota nuncupanda Apollini Phyxio et Lycio (quae nomina sunt facta a fuga et vel lupis, vel luce) ut ipse convertat sua tela in bestias, et morbos in capras. Nos vero, o socii, inquit, magna cum diligentia valetudinem nostram curemus. Convenit autem ad vitandam pestilentiam victus tenuis, et frequens motus atque vehemens. Medicinae quidem artem ego non didici, sed sapientia complectitur universas. Haec locutus, carnes vendi in castris vetat, et cibos militares interdicit: fructibusque et oleribus vesci milites iubet. Neque illi quisquam refragabatur, quod illius vocem omnes sibi audiendam tanquam divinam oraculi arbitrarentur. Atque illa quidem pestilentia invasisse de Ponto dicitur in oppida Hellesponti, et Troianos etiam attigisse. Graecos autem non laesit. His addit et navalia certamina, quibus et in primis conservarint sanitatem corporis. Sed haec utrum ipse confinxerit, an aliunde sumserit, dicere non possum. Pestilentiam vero extitisse in bello nihil mirum, cum propter victus nonnunquam inopiam et difficultatem, tum periodico etiam illa impetu potuit ingruere.
[Page 40]

Βῆ δὲ κατ᾿ Οὐλ.]

De Olympi verticibus, vel ad Olympi vertices. κάρηνα enim vertices et ardua loca et arces dicuntur. Vergit autem Sol ad vertices caeli, qui vocantur Poli. Unde et Plato Ἀπόλλωνα quasi ὁμοπολοῦντα appellatum ait. Ad illos igitur ab Aequinoctiali circulo deflectens sursum et infra Sol abire cernitur. Et, graditur nunc iratus, hoc est infestus et exitiosus Graecis. κῆρ Crasi de κέαρ. Acharnensibus.

Ἐγ᾿ ᾧ δ ἐφ᾿ ᾧ γε τὸ κέαρ εὐφράνθην ἰδών.

Τόξ᾿ ὤμοισιν.]

Arcum, sed pluraliter τὰ τόξα fere dicunt Graeci. Sagittator autem est Apollo propter radiorum Solis penetrabilitatem.

Ἔκλαγξαν δ᾿ ἄρ.]

Vel communi σωματοποιΐα infecti sideris damna exponit. Vel intelligendum in tali aëris statu fragores quoque et tempestates existere. Itaque tum videmus creberrimas esse mutationes caeli. ipsum etiam arcum argenteum facit propter retusiorem et albescentem tali tempore aciem luminis. Macrobius generalis appellationis hanc caussam reddit, quod Sol enascens per summum orbis ambitum velut arcus quidam figuretur alba et argentea specie, ex quo arcu radii in modum emicent sagittarum. Ἀπάνευθε νεῶν] Ita significatur pestilentiae immissio in Graecos. Apollo enim de caelo se contra naves in insidiis collocat. Μετὰ adverbialiter, post. Βιοῖο]arcus vel sane nervus, hoc quidem loco arcus accipiendus, sed βίοιο esset vitae. haec forma genitivi Ionici non ignota est. οὐρῆας à nominativo ὀρέυς. Ionice significantur mulae. Ἀργοὺς κυνὰς] a celeritate, vel nitidos. Unde et ἀργῆτι κεραυνῷ, et ἀργέτι δημῷ. et Ὀ δ.
αἰετός ἀργὴν χῆνα φέρων.

Αὐτοῖσι]

Ipsis nimirum Graecis aut hominibus. Et crebris arsisse dicit rogis mortuorum corpora. Hi enim apud veteres fuêre ritus funerum. Et nunc iusta quidem faciunt sociis, licet enim, neque praelia obstant, postea vero dum pugnatur, non nisi pactis induciis hoc facere conceditur. Tum igitur illi interea heroes, ut initio dixit, a canibus et volucribus dilaniantur.

Ἐννῆμαρ.]

Pestilentiam seviisse dicit dies IX. quo numero dierum potuit intelligere Achilles de doctrina Chironis esse malum non leve, sed stabile, cum post tempus horarum CLXXX. quibus luna

[Page 41]

quadrantem signiferi peragrat, nihil remitteret pestilentia, sed iam de nono die plane confirmaretur, qui est numerus eximius. nam et compositus impar, et in prima schemata dividitur, et primus de imparibus existit Tetragonus στερέος numerus inque cubum triplicatur, et luna tum conficiendo triente versatur. Itaque morborum iudicia fieri solent septimo, nono et decimoseptimo die. Sed τῇ δεκάτῃ intelligendum ἡμέρᾳ.

Τῷ γὰρ ἐπὶ φρεσί]

Ἥραν ἀέρα esse volunt. Et Plato significasse nominatorem primum id ipsum putat, hocque posse ita intelligi, si quis saepe pronunciet illud vocabulum ἥρ,α ἤρ.α. Sed mihi dubium non est, postquam sententiam legi apud Herodotum, quam subscribam, quin et haec et alia fere mentio omnis numinum referenda sit ad astrologicam rationem, et eam quidem Aegyptiorum, quam Graeci maxime probarunt. Quae a nobis quibus illa scientia barbarie et superstitione prope tota erepta fuit, quamque nunc vestigantes vix adhuc e longinquo quasi per nebulam conspicimus. haec igitur a nobis plane intelligi atque congosci non possunt, praesertim cum illa ratio, amissis Graecorum scriptis, penitus ignoretur. Etsi alicubi ita sunt illa manifesta, ut caecus etiam διακρίνειε ἀμφαφόων, ut hic poëta ait: Quale est adulterium Martis, et genesis Herculana, et nonnulla alia, de quibus fortasse alias disputabimus. Huc referenda igitur illa cura Iunonis, et studium erga Graecos, similiter et aliorum numinum quae Graecis favent, itemque eorum quae faciunt cum Troianis. Nec non et heroici partus, qui essent aut Deorum aut Dearum filii. Est enim illa vis effectionum caelestium aut mascula aut foeminina. Sed haec non admiscebimus huic loco. Sententia autem, de qua dixi, Herodoti haec est. Euterp.

Καὶ τάδε ἄλα Αἰγυπτΐονσίν ἐστι ἐξευρημένα, μείς τε καὶ ἡμέρη ἑκάστη θεῶν ὅτευ ἐστί. καὶ τῇ ἕκαστος ἡμέρη γενόμενος ὁτέοισι ἐγκυρήσει, καὶ ὅπως τελευτήσει, καὶ ὁποῖός τις ἔσται, καὶ τούτοισι τῶν Ἑλλήνων οἱ ἐν ποιήσει γενόμενοι ἐχρήσαντο.

Quae ita convertimus: Sunt praeterea et haec inventa Aegyptiorum: Primum, quorum numinum quique mensis atque dies proprius sit. Deinde, quae fata de certis diebus partus exceptura genitos, qui finis vitae, qui mores futuri sint. Atque haec Graeci poetae ab illis sumserunt et usurparunt. Nihil potuisset dici manifestius quam Graecos poëtas similiter ut Aegyptii fecissent, naturae scientiam fabulis involuisse, neque profanare voluisse sanctissimam doctrinam, qui mos veterum sapientum proprius fuit. Atque utinam libuisset
[Page 42]

Platoni magis interpretari et exponere haec quam verbis ostentare et proclamare inexplicata tanquam mysteria. Sed progredimur, ut sentio, longius cupiditate divinae scientiae, cuius neglectio et contemtus maximum crimen barbariae et inhumanitatis inustura est seculo nostro. Redeo igtitur ad rem. λευκώλενον Ἥρην formosam dixit synecdochice candidis lacertis.

Τοῖσι δ᾿ ἀνϊστ.]

Tum surgens Achilles ita dixit. Est autem deliberatio. Ideoque compellat Agamemnonem imperatorem consulens in medium, quo facto opus esse videatur. Et Homerus quidem facit ipsos reges quoque stantes agere cum populo. At Virgilius sic:

—solio rex infit ab alto.

παλιμπλαγχθέντας formandum à πλάγγω, ad similitudinem τοῦ τέγγω. Unde et πλαγκταὶ rupes. et Odys. φ. πλαγτέ. inter convicia dictum. Erro. Nunc esse igitur periculum ait, ne reiecti in reditu erroribus agitentur. Quod autem dicit πάλιν, referri potest ad difficultatem navigationis, vix enim tandem post varios errores ad Troiam classis Graecorum appulsa fuisse fertur.

Μάντιν]

Vel est haec ἐπεξήγκσϊς, quod dicit sacrificum aut somniatorem consulendum, ut haec duo genera divinationum proponi intelligantur. Vel tria memorantur. Μαντεία augurium, ἱεροσκοπΐα sacrificia vel extispicina. et ὀνειροκρίτικὴ, id est visa somniorum. Hippocrates quidem plane μάντϊν appellat aruspicem, his verbis: [ἁ. περὶ διαί της ὀξέων νόσων.]

Ὄτι καὶ οἱ μάντιες τὸν αὐτὸν ὄρνιθα εἰ μὲν ἀριστερὸς εἴη ἀγαθὸν εἶναι νομίζουσιν, εἰδὲ δεξιὸς, κακὸν.

Secundum igitur hunc et antiquissima et Ionica dialecto usum, interpretari Homericas voces rectissime [Phaedro.] poterimus. Nam quod Plato facit μαντικὴν quasi μανικὴν, et οἰωνιστικὴν quasi οίνοηστϊκὴν, lusit ut solet. Plane enim factam esse dictionem apparet ἀπὸ τῶν οἰωνῶν, quae sunt ὄρνεις, vel simpliciter, vel, ut aliqui malunt, grandiores, id est praepetes. Unde et Homerica vox τῶν οἰωνοπολῶν. Verum ut Latinis auspicium quaecunque observatio, et ariolari praedicere atque praecognoscere de quacunque significatione intelligitur. Ita οἰωνίζειν et οἰωνὸς et ὄρνις notat quaslibet divinationes. Ut Iliad. .
—μηδέ μοι αὐτή
Ὄρνις ἐνὶ μεγάροισι κακὸς πέλευ.—

Euripides. Oreste de lacrimatione.

Ούκοῦν οὗτος οἰωνὸς μέγας.
[Page 43]

Et Phoenissis:

Οἰωνὸν ἐθέμην καλλίνικα σὰ στέφη.

Aristophanes ὄρνϊσι.

Ἐσμὲν δ᾿ ὑμῖν ἄμμων. δελφοὶ. δωδώνη. Φοῖβος Ἀπόλλων.
Ἐλθόντες γὰρ πρῶτον ἐπ᾿ ὄρνεις, οὕτω πρὸς ἅπαντα τρέπεσθε,
Πρός τ᾿ ἐμπορίαν καὶ πρὸς βιότου κτῆσιν, καὶ πρὸς γάμον ἀνδρός
Ὂρνϊν τε νομίζετε πάνθ᾿ ὅσα περ μαντείας διακρίνει,
Φήμη γ᾿ ὑμῖν ὄρνις ἐστὶ πταρμόντ᾿ ὄρνιθα καλεῖτε,
Σύμβολον ὄρνιν. φωνὴν ὄρνϊν. θεράποντ᾿ ὄρνιν. ὄνον ὄρνιν.

Quamvis autem non improbem accipi μάντϊν in significatione οἰωνιστοῦ, quo genere maxime uterentur et confiderent; tamen nihil vetat quo minus appellative positam vocem sequentia interpretentur, ut Iliad. quoque .

Ἤ οἳ μάντιες εἰσί θυοσκόοι ἢ ἱερῆες.

Sed ἱερῆα vocat nunc qui alio nomine θύτης dicitur, qui extis caesarum pecudum inspectis futura praediceret, aut occulta aperiret.

Εἴτ᾿ ἀρ ὅγ᾿]

Utrum ob votum neglectum, aut sacrificium non rite factum succenseat, et an placari posse videatur. Caussam igitur quaerit mali, et opem. Solent autem in saevitia pestilentiae desperantes, ab humano auxilio confugere ad Deorum implorationem, a quibus etiam haec mala immitti et puniri humana scelera arbitrantur. De hecatomba, et pecudes quae essent mutilae, aut vitiosae, mactari Diis nefas fuisse, cum alibi, tum in Trachiniis diximus.

Ἀντιάσας]

Quia exuri cum adipe ossa a veteribus consuevissent, quo nidore, quasi pascerentur numina quibus res divina fieret. Iliad. δ.

Οὐ γάρ μοι ποτε βωμὸς ἐδεύετο δαιτός ἐΐσης,
Λοιβῆς τε κνίσσης τε· τὸ γὰρ λάχμεν γέρας ἡμεῖς.

Ex his lusit Aristophanes ὄρνισι, cum dicit illas fame Deos facile necaturas, si non patiantur evaporari τῶν μηρίων τὴν κνίσσαν.

Τοῖσι δ᾿ ἀν.]

Tum in medium illorum progressus est Calchas, vel ἐπὶ τοῖσι, hoc est μετὰ ταῦτα. Sed κάλχαντα dictum volunt de cogitationum

[Page 44]

et consiliorum profunditate, ἀπὸ τῆς κάλχης, quae sit concha purpurae, et in profundo mari degat, sed emersa suavissimum colorem tingendis vestibus suppeditet.

Ὄχ᾽ ἄριστος] per aphaeresin ἔξοχα. Ὀδ ο.
ὅς κ᾿ ἔξοχα μέν φιλένοϊ ἐξοχα δ᾿ ἐχθαίρησιν.
Dixerunt autem et Latini nimium pro admodum. Calchantis genus hoc traditur:
Ὁ Κάλχας, τοῦ θέστορος, τοῦ ἴδμονος καὶ λαοθόης. τοῦ Ἀπόλλωνος καὶ ἁστερίας τὴς κορωνοῦ.

ὅς ἤδη]

Quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur.

σύ δὲ σύνθεο]

Vel audi, vel vide, hoc est complectere animo tuo, ut Ὀδ. ρ.
—ἐμεῖο δὲ σύνθεο μῦθον.
vel fidem da, unde et συνθῆκαι conventa.

ἦ μεν]

Particula affirmationis, usitatius est ἦ μὴν, quod in iureiurando et aliis asseverationibus ponere consueverunt.

Κρείσσων γὰρ]

Memorabiles sententiae κατ᾿ ἐξοχὴν γνῶμαι vocantur. Quae sunt eiusmodi ut omnium iudicio et assensione comprobentur, propterea in argumentationibus demonstrationum loco assumuntur. καταπἐψη] Metaphorics concoxerit. Et significat χόλος indignationis furorem. κότος] acerbitatem et amarulentiam, καὶ τὸν ζηλόν. θεοπρόπιον vaticinium.

οὔτις ἐμεῦ]

Hoc omnes qui eloquentiae studuerunt semper observarunt, ut idem aliis verbis dicerent vel explicantes dictum, vel augentes rem, vel etiam exornantes hac copia orationem. In quo praecipua facundiae laus inesse solet. Atque hae sunt illae ἐξηγήσεις et ἐπεξηγήσεις et αὐξήσεις, ut Grammatici nominibus designant, magna cum cura observandae et exprimendae studiosis eloquentiae. Sed de his nunc non est disserendi tempus. Visum tamen locum notare. βαρέας infestas vel violentas manus afferet. Εt est δερκομένοιο dum aspiciam vel aspiciar.

οὐ δ᾿ ἢν Ἀγαμ.]

Et haec figura est excellentiae, id est τῆς ἐξοχῆς. Sed Agamemnona Plato dictum vult a manendo et perdurando, propter longum illud obsidionis Troianae tempus. Ἑλικωπίδα κούρην] nigris oculis decoram puellam, aiunt enim ἕλικα nigrum significare. πεπίθοιμεν] forte moverimus placatum animum illius, aut placato illo spem conceperimus. Ut Ἰλ. ξ.

[Page 45]
Τεῖχος μὲν γὰρ δὴ κατερήριπεν ᾧ ἐπέπιθμεν.

hoc est quo freti fuimus.

Ἡρως Ἀτρείδης]

Plato ἥρωας ἀπὸ τοῦ ἔρωτος deducit, quod progenies esset Deorum Dearumve amore captarum mortalium. Vel quasi εἴρωας esse vult, id est ῥήτορας eloquentes et oratores. Atrëa vero ἀπὸ τῆς ἄτης, quam originationem cum historiis illius congruere ait.

ἀμφιμέλαιναι]

Commotos animos nigros vocat, ut mare nigrescit de atris nubibus tempestarum. ut Ὀδ.μ.

Σύνδε νεφέεσσι κάλυψε γαῖαν ὁμοῦ καὶ πόντος.
Et Virgilius: —ponto nox incubat atra.

Contra autem tranquillum mare albidum videtur. ut Ὀδ. κ.

—Λευκὴ δ᾿ ἦν ἀμφὶ γαλήνη.

Significant et μέλαιναι φρένες Homero constantem atque gravem [Pyth. δ.] animum, cuius contrarium improbum et levem Pindarus appellatione albedinis notavit. Translatione ducta ab imis fluctibus et supernatante spumea albedine. Deinde dicit micantibus et quasi inflammatis oculis acerbe intuentem in Calchanta, dixisse Agamemn. Tale et Virgilianum hoc, libro XII.

—totoque ardentis ab ore
Scintilla absistunt, oculis micat acribus ignis.

Μάντι κακῶν.]

Vocat per summum convicium vatem sceleratum, qui odio sui, non amore veritatis illa prodiderit, haec figura solet communiter ἐνάρθρως efferri, ut Σωκράτης τῶν ἀγαθῶν. ἰ. ἀγαθὸς Σωκράτης. Sed Poëtae saepe ad hunc modum protulêre. Sophocl. Philoct.
τοῖσι σώφροσι βροτῶν.
Et Antig.
Οὐδεὶς φίλων στενάζει.
nec non etiam Thucyd. β. Τοὺς βοηθήσαντας Λοκρῶν μάχη ἐκράτησε.

Τὸ κρήγυον.]

Verum, idoneum. οὐδὲ κρήγυοι διδάσκαλοί εἰσι τούτων. Plato, Alcib. ά. Neque idonei doctores sunt. hoc est vere dicere nequeunt. προβέβουλα] pluris hanc, inquit, facio, quem Clytemnestram, dotatam coniugem. Sic enim dixere μνηστὰς et κουριδίας ἀλόχους, quae filiae familiarum legitime viris desponsae essent. Dicitur et ἀνὴρ κουρίδιος, legitimus maritus. Itaque Herodotus coniunxit in quinto, παλλακὰς καὶ τὰς κουριδίας γυναῖκας.
[Page 46]

Βούλομ᾿ ἐγὼ]

Alii aliter explicuêre hunc locum, sed dupliciter fere. ut dicat Agamemnon se cupere suo interitu redimere salutem exercitus. Ita positum fuerit pro καὶ. quasi sic loquatur: Se vivere nolle, aut praestare incolumes suos. Vel ut hic sensus fit: Malo ego certe salvos esse meos, quam perire. quod et verius. Sic enim etiam posuit, Iliad. ρ.

Ἡμῖν δὲ Ζεύς μὲν πολὺ βούλεται ἢ Δαναοῖσι.

Et Odys. μ.

βούλομ᾿ ἅπαξ πρὸς κῦμα χανὼν ἀπὸ θύμον ὀλέσθαι,
Ἢ δῆθα στρεύγεσθαι ἐὼν ἐν νήσῳ ἐρύμῃ.

Et illud vulgatum:

Θέλω τύχης σταλαγμὸν ἢ φρενῶν πίθον.

Ἀλλὰ καὶ ὣς]

Sed quamvis ita sit, nihilo tamen minus illam remittere volo. Et deinde λεύσετε vel est: date igitur operam universi, ut aliunde praemium mihi comparetur. Vel: videbitis enim aliunde mihi praemium inventum iri, ἀπειλητικῶς.Verum ὅμοι volunt esse per Apocopen ὅτι μοι.

Ἀτρείδη κύ.]

Ηaec sunt primordia iurgiorum, quae procedente contentione gliscunt, donec furore quodam, ut solet, concluduntur. κύδιστον] vocat ut imperatorem. Φιλοκτεανώτατον ut notans et reprehendens avaritiam ipsius. Sed huius orationis caput est, Aequum. quamvis de novo dividi collata praeda possit, tamen fieri non oportere, quod iniquum esse videatur, cogi in commune referre singulos quae forte illis obvenerint.

Ξυνήια]

Ξυνά. communia, id est nondum distributa. ξύνεια et diaerisi atque ecstasi ξυνήια.

Τὰ δέδασται]

Ἐκεῖνα, illa, distributa sunt. δαΐζω, δεδάϊσται et δἑδασται.

Λαοὺς δ᾿ οὐκ]

Iniquum est postulare multitudinem referre a se, quae dudum sortito acceperint.

Θεοείκελ᾿ Ἀχιλλεῦ]

Veteres epithetis laudis quasi propriis usi sunt. Itaque ne inimicos quidem atque adeo hostes suos illis fraudarunt, ut alibi quoque

[Page 47]

monuimus. θεοείκελος autem cum Dis comparandum notat, vel forma vel etiam virtute, utraque enim re praestantem facile reliquis omnibus Achillem Homerus introduxit.

Kλέπτενόῳ]

Ne, inquit, fallere te posse me speres. κλέπτειν enim tegere quasi καλύπτειν significat, unde et κλέπται qui clam alienas res auferunt, qui, et φῶρες. Sed ut figura haec sermonis melius perspiciatur, aliquot similes adscribam. Trachiniis.
εἰ μὴ συμφοραὶ κλέπτουσί με
, id est fallunt me. Ἠλέκτρᾳ.
δόλοεσι κλέψας χειρὸς ἐνδίκου σφαγάς
. Iustam caedem fraudibus tegere. Et mox:
Ὃπως λόγῳ κλέπτοντες ἠδεῖαν φάτιν φέροιμεν αὐτοῖς,
ut oratione simulata seu ficta, laetum illis nuncium afferamus. Pindarus πυθίων.δ.
κλέπτων δὲ θυμῷ δεῖμα
, occultans metum animo. Sic igitur et hoc loco. Nihil, inquit, dolo agas, non enim me falles. παρελεύσεαι] hoc est, non praeteribis, sed deprehendere in fallacia tua. Vel, non vinces me in hoc stadio. qui enim a tergo relinquunt alios cursores, palmam obtinent.

Ἠὲ θέλεις]

Εἰρωνικῶς. Scilicet hoc tibi placet te frui tuo praemio, at me spoliatum meo, sic inanem residere ad naves. Irridet enim Achillis sententiam hoc nomine, quod sibi ille consuluisse videretur, neque laboraret quid aliis accideret, si ipse modo suam retineret Briseida.

Ἀλλ᾿εἰ μὲν]

Oratio est imperfecta, Attice deficiente fine, quod vocant ἀνανταπόδοτον. Tale est apud Aristoph. Pluto:

— κἂν ἀποφήνω μόνην
Ἀγαθῶν ἁπάντων οὖσαν αἰ πάν ἐμέ
Ὑμῖν, δὶ ἐμέ τε ζῶντας ὑμᾶς.
Intelligitur enim, missam me facite, aut vicero. Et Thucyd. li. 3.

Καὶ ἢν μὲν συμβῆ ἡ πείρα. εἰ δὲ μὴ, Μιτυληναίοις εἰπεῖν, ναῖς τε παραδοῦναι καὶ τείχη καθελεῖν,

hoc est: Siquidem processisset inceptum, intelligendum, futurum ut vellent. Sin aliter iubere Mityleneos, naves tradere, et muros demoliri. Tale est et hoc:

Siquidem dederint aliud praemium hoc non vilius Graeci, ego quidem nihil praeterea acturus sum, aut facile ego quidem patiar. Sin nullum dederint, At ego ipse sumam.

Regia haec vox est, cum volentibus nolentibus illis, habiturum se aliam amicam dicit.
[Page 48]

Ἢ τέον ἢ Αἴαντος]

Aiacis quidem Tegmessam fuisse, et Achillis Briseïda, notum est. Ulyssis etiam traditur Laodice Cygni filia.

Ἐπιτηδὲς ἀγείρ.]

Apte legamus remiges, id est aptos et idoneos. ἀγείρομεν autem pro ἀγεροῦμεν aut ἀγείρωμεν, mutato modo. Ut Iliad. θ.

— τώδε δὲ νῶϊ
Τρωσὶν ἐφ᾿ Ἱπποδάμοισιν ἰθήνομεν,

Et:

Νηυσὶν ἐπὶ γλαφυρῆσιν ἐγείρομεν ὀξὴν ἄρηα.

Ἄν δὲ καὶ]

Interrupta est compositio, et ἂν pro ἀνὰ Dorica apocopa. ut παρὰ. πάρ. πάρ δε μοι αὐτὴ στῆθι. ut fit verbum ἀναβήσομεν.

Ἐκπαγλότατ᾿]

Pervicacissime, aut vehementissimi animi. Nam in utramque partem vehementia hac voce significatur. Ἰ λ. γ. ὡς νῦν ἔκπαγλ᾿ ἐφίλησα.

Ὄφῤ ἡμῖν]

Ironics et hoc dici videtur. sentit enim illam totam indicationem caussae morbi, esse compositam et falsam.

Ἑκαεργὸν autem dixit Apollinem, vel qui ad se accedentes, deprocul repellat, ἀπὸ τοῦ πόῤῥωθον εἴργεσθαι, non enim fert sensus illam tantam vim flammae. Vel, quod verius, idem valet haec vox quod illa τοῦ ἑκηβόλου, cuius opera in longinquitatem exerceantur. Superne enim sol redios suos in terras immittens, illas fovet et calefacit ignea vi sua.

Τὸν δ᾿ ἂρ ὑπόδρα]

Frequens dictio apud Homerum, significat contorsionem oculorum in eum cui irascimur. hunc igitur torvum intuitus, sic alloquitur Achilles. Et impudentia plenum, et avaro animo esse dicit Agamemnonem quorum est utrumque magnum convicium, atque imperatori in primis, quem nihil magis decet quam gravitas et liberalitas, indutum impudentia esse ait, hoc est totum impudentem, sicut ferae quaedam forma hominum indutae.

Πῶς τίς τοι]

Τοι pro σοῦ, Tuis verbis, hoc est iussis et imperio. Talia multa sunt passim in sciptis veterum, ut hoc: ἐσθίεται μοι οἶκος. et Ἰ λ. ο.
θέμιστι δὲ καλλιπαρήω δέκτο δέπας,
hoc est παρὰ τῆς θέμιδος.
[Page 49]

Atque huiusmodi alia qui volet de scriptis autorum utriusque linguae colligere poterit. Tale enim est et hoc Ciceronianum: Quae [Attic. 5.] mihi sunt inclusa medullis, id est inclusa medullis meis. Et hoc pro Quintio. Ei misero, absenti ignaro fortunarum suarum, omnia vitae ornamenta, per summum dedecus et ignominiam diripi convenire. pro, eius.

Ἢ ὁδὸν ἐλθέμεναι]

Obire destinatum iter. vel ad occupandum aliquem locum, vel agendam praedam, vel obsidendum oppidum hostium, vel denique insidias faciendas.

Οὐ γὰρ ἐγὼ Τρώων]

Cur nemo Agamemnoni, si sic agat, parere volet: Quia illum esse dicit secutos se, et hanc operam dare ipsi ac fratri, gratia illorum non odio Troianorum excitatos. Itaque ipsorum iniuriis alienatos, nequaquam futuros esse ait simili voluntatis promtitudine et obsequio. Αἰχμητάων] bellicosorum, συνεκδοχικῶς. αἰχμὴ enim cuspis dicitur hastae, ut Ἰ λ. θ.
πάροιθε δὲ λάμπετο δουρὸς αἰχμὴ χαλκειή.

Οὐ γὰρ πώποτε]

Bellorum caussas commemorat, quae sunt vastationes agrorum, abactionesque pecorum et armentorum. Αἴτιοι] Nihil est cur illos accusem, a culpa omni erga me absunt. αἰτία enim significat crimen quidem potius quam facinus; et αἴτιος in quem crimen aliquod confertur. Sed et caussam αἰτία simpliciter, et αἴτιος autorem notat, id est qui in caussa esse dicatur, cur aliquid acciderit. Plat Πολιτ. β.

Οὐδὲ ἄρα ὁ Θεὸς ἐπειδὴ ἀγαθὸς πάντων ἂν εἴη αἴτιος, ὡς οἱ πολλοὶ λέγουσιν, ἀλλ᾿ ὀλίγων μὲν τοῖς ἀνθρώποις αἴτιος, πολλῶν δὲ ἀναίτιος· πολὺ γὰρ ἐλάττω τἀγαθὰ τῶν κακῶν ἡμῖν.

Proinde cum bonus sit Deus, non potest ad illum vere caussa omnium referri, ut vulgo faciunt, sed non quidem multorum in rebus humanis autorem esse illum perhibebimus, multorum autem caussas ab eo removebimus: multo enim certe pauciora sunt bona in terris, quam mala. Φθίαν] apellat ἐριβώλακα, id est fertilem a pinguibus glebis. Et βωτιάνειραν, quae alat viros, id est foecunda fit. Fuit autem Phthia Thessalica urbs maritima, patria Achillis.

Ἐπει ὴ μάλα·

Nam inter vicinos, maxime bella et contentiones oriuntur,

[Page 50]

his de caussis quae dictae sunt. Hanc sententiam expressit alicubi in Tristibus Naso his versibus:

Innumeri montes inter me teque, viaeque,
Fluminaque et campi, nec freta pauca iacent.

Et Cicero Philipp. 13. Sed si maria, montes, regionum magnitudines interessent, odisses eum quem non videres.

Τιμὴν ἀρνύμενοι]

Vendicantes tuum honorem a Troianis, sive ultionem expetentes a Troianis, et poenas quas persolvant Menelao et tibi. Ὀδ. α.

Ἀρνύμενος ἢν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
Dum suam vitam asserit, et reditum parat sociis. Trachiniis. Ὧν ἐγὼ μεθύστερον ὅτ᾿ οὐκέτ᾿ ἀρκεῖ τὴν μάθησιν ἄρνυμι. horum nunc intellectum comparo, id est nunc demum intelligo cum nihil prodest. Plato Νόμων. ζωὴν αἰσχρὰν ἀρνύμενον. unde et verbum compositum μισθαρνεῖν mercedem capere. quod duabus vocibus Plato dixit πολιτ. α. τὸν μισθὸν ἀρνυμένους. τιμὴ autem τὴν τιμωρίαν, hoc est, poenam quoque significat. Ut Iliad. γ.
Τιμὴν δ᾿ Ἀργείοις ἀποτινέμεν ὡς ἑπέοικεν.

Τῶν οὔτι]

Referendum ad illud quod dixerat ἀλλὰ σοι ὦ μέγ᾿ ἀναιδὲς ἐπισπόμεθα. Neque enim inusitatum est, ut singuli de se loquentes, plurali numero utantur: Nos te sumus secuti, et nunc contemnimur neque respicimur.

Καὶ δή μοι]

Hoc est caput irarum Achillis; quod ab Agamemnone ita parvi fieret, ut non dubitaret hic illi minari, se ipsius rem esse vi erepturum. Ut igitur Briseida non tanti faceret, possetne ferre hanc tam superbam iniuriam fortissimus heros, et virtutis tantum laude celebris? Tales enim simpliciter et furenter irascuntur, atque facilius mortem quam contumelias tolerare possunt.

Ὧ ἔπι]

Ἀναστροφὴ, ἐφ᾿ ᾧ, pro quo multum laboris pertuli. υἷες Ἀχαιῶν] περίφρασις,id est, Graeci. Ut παῖδες ἰατρῶν, Medici. Et Ὀ δ. λ.
παῖδες δὲ Τρώων δίκασαν.
Iudices autem Troiani erant.

Πολυάϊκος πολ.]

[Page 51]

A verbo ἀΐσσω, quod significat impetum et turbulentiam. τοίδε σκιαὶ ἀΐσσουσι, impetu feruntur, seu temere feruntur. bellum dixit turbulentum.

Νῦν δ᾿εἶμι]

Nunc eo. sed intelligitur futurum, discessurum enim se minatur domum. Naves autem κορωνίδας dixit, vel rostratas, ἀπὸ τῆς κορώνης, vel nigras, ut aiunt, ἀπὸ τοῦ κόρου nigro. Unde et κόρην pupillam deducunt.

Ἐνθάδ᾿ ἄτιμος ἐὼν]

Mutatus est casus, ut sit, vel nominativus pro genitivo. Ut illud Iliad. γ.

Ἄμφω δ᾿ ἐζομένω γεραρώτερος ἦεν Ὀδυσσεύς.

id est, ἀμφοῖν ἐζωμένοιν.vel, quod mihi magis arridet, pro accusativo. Quale est illud Iliad. ζ.

Ὁδε ἀγλαΐηφι πεποιθως ῥίμφα ἓ γοῦνατα φέρει.

id est: τὸν πεποιθότα. Ex hoc loco ἄτιμον ἐόντα. Non arbitror, inquit, te opes magnas comparaturum relictum desertione mea inglorium. Est autem cognatio inter hos casus, unde et in duali numero et in neutris semper, et apud Latinos alicubi, in plurali numero una illorum forma est, ut τὼ λόγω. τὰ ξύλα. fortes viri, et fortes viros. Similiter et genitivi cum dativo videtur esse affinitas, quorum et ipsorum casuum una est in duali numero terminatio. Ut τοῖν λόγοιν. Simile est Iliad. β.

Φημὶ, γὰρ οὖν κατανεῦσαι ὑπερμενέα Κρονίωνα
Ἀστράπτων ἐπιδέξια. --

Et Aristophanis hoc: Nebulis.

Τοὺς κριτὰς ἃ κερδανοῦσιν ἤν τι τόνδε τὸν χορόν;
Ὠφελῶσ᾿ ἐκ τῶν δικαίων βουλόμεσθ᾿ ὑμῖν φράσαι.

Et Ὀ δ. α΄.

Μητέρα δ᾿ εἴ οἱ θυμὸς ἐφορμᾶται γαμέεσθαι
Ἂψ ἴτω εἰς μέταρον πατρὸς. --

pro eo quod est κριταὶ et μητήρ.

Ἄφενος καὶ]

Volunt esse ἄφενος Grammatici annuos reditus. Vel quantum in unum annum satis sit copiarum atque facultatis. Sed Hesiodus pro copia et bonis simpliciter videtur posuisse. εἰς ἄφενον σπεύδοντα. Itemque Iliad. ψ.

Μέγα γὰρ οἱ ἔδωκε Ζεὺς ἄφενος.

id est, magnas opes. Et est

[Page 52]

geminatio ista, de qua dixi, vocum, ἐξηγητικὴ veteribus usitata, ut tales differentias exquirere, vel potius invitis verbis extorquere, nihil necesse esse videatur.

Φεῦγε μάλα]

Quantopere nunc irritatum iri Achillem existimandum, cum non discedere, sed fugere illum Agamemno iubet, ut non modo se discessionem illius nihil morari, sed formidinem ipsi exprobrare videatur? Non enim deserere sese, sed hostes fugere. Quae autem sequuntur a superbo, et a rege dicuntur. Cicero hinc quaedam aptissime inseruit epistolae cuidam ad Appium, hoc modo: Tu autem si id agis, ut minus mea caussa, dum ego absum, debere videaris, quam ego tua laborarim, libero te ista cura, πάρ ἐμοίγε καὶ ἄλλοι οἴκε με τιμήσουσι, μάλιστα δὲ μητιέτα Ζεὺς. In hoc autem μητιέτα Ζεὺς, casum aliqui mutatum aiunt, ut illud: Αὖταρ ὁ αὖτε Θυές᾿ Ἀγαμέμνονι λεῖπε φορτιῦαι. aliqui Boeoticam esse dialectum secundum quam nominativus hoc modo proferatur, ut ποιητὴς, poëta.

Εἰ μάλα καρτερὸς]

Non enim sunt haec τῶν ἐπαινετῶν quae nostro studio, opera, labore, non acquiruntur bona, secundum Peripateticos. Quid igitur, inquit, te vires superbum faciunt, divinum donum, non bonum proprium?

Ἀπειλήσω]

Mutatum tempus, nam in praesentia minatur, sed significat se persecuturum interminationem. Ita mox ἄγω pro ἄξω dixit. Haec autem sunt ἐλλειπτικῶς posita. Et intelligenda comparationis particula οὕτως, id est, Sic auferam tibi tuam, ut Apollo mihi meam aufert. Et est παρεντεθέν.

τὴν μὲν ἐγὼ σὺν νηίτ᾿ ἐμῇ καὶ ἐμοῖς ἑτάροισι.
Πέμψω.--

Ut totum tale quasi fuerit.

Ἀπειλῶ δέ σοι ὦδε ποιήσειν, ὥστε ἀπάξειν τε σὺν Βρισηΐδα οὕτως, ὥσπερ ἀφαιρεῖται τὴν ἐμὴν Χρυσηΐδα ὁ Ἀπόλλων, ἢν δὴ ἐκείνῳ προπέμψω ἐν τε τῇ ἐμῇ νηί καὶ σὺν ἐμοῖς ἑταίροις.

Iam τὸ σὸν γέρας appositum est ad Βρισηίδα.

Στήθεσσιν λασίοισι]

Et Πατροκλῆος λάσϊον κῆρ. Hirsuti enim animosi putantur. vel virile hoc est, esse hirto pectore.

Ἢ ὅγε]

[Page 53]
An ipse, pro αὐτὸς, quod et mox πλεονάζει repetitum ὁδ᾿ Ἀτρείδην, i. Ἀτρείδην δὲ. χόλος et χόλη bilis, cui ira, furor, omnisque acerbitas commotionum adscribitur. ἕως] συνίζησις, una enim syllaba pronuncianda, ut: —sceptroque innisus eburneo.

Κατὰ φρένα καὶ]

Φρένα mentem, θυμὸν. animum commotum, interpretantur. Sed videtur idem bis dixisse ἐξηγητικῶς. Non enim dubium est, quin Homerus mentem, cogitationem, consilia, rationem, in pectore collocarit. Quanquam qui hanc vim, ut Plato fecit, in capite constitutam probare de Homericis etiam versibus voluere, usi hoc loco maxime sunt. Minervam enim ideo aiunt, apprehendentem capillum huius, introduci ab Homero, quod senserit rationem, ἡγεμονικὸν vocant, in cerebro residere. Et fieri sane potest, ut vel Platoni, vel ante hunc Pythagorae hinc occasio data sit istius dogmatis. Sed non sunt ista huius loci, praesertim cum breviter explicari nequeant, itaque fortasse alias a nobis tractabuntur copiosius.

Ἕλκετο δ᾿ ἐκ]

Iamque ensem educebat de vagina, cum Minerva advenit. significatio activa verbi medii. Et est δὲ coniunctio supervacua παραπληρωματικῶς. Vel ἀντὶ τοῦ δὴ. Quae dialecticus Attica est.

Πρὸ γὰρ ἧκε]

Τμῆσις, προῆκε γὰρ. Istae numinum σωματοποιίαι, aut ἠθικῆς, aut ἀστρονομικῆς, aut quod mihi quidem videtur, utriusque considerationis sive allegoriae sunt.

Φιλέουσα τε κηδομένη]

Incongrua constructio, quales apud autores veteres passim occurrunt. Ut Virgilianum hoc:

——nec veterum memini, laetorve malorum.

Non enim dicitur κήδομαι σε, sed σοῦ, neque laetor malorum.

Ξανθῆς δὲ κόμης]

Facit enim formosissimum quoque Achillem, non solum fortissimum. Ut:

Νιρεὺς ὅς κάλλιστος ἀνὴρ ὑπὸ Ἴλιον ἦλθεν.
Τῶν ἄλλων Δαναῶν μετ᾿ ἀμύμονα Πηλείωνα. Nam quod innui quidam volunt τὸ τοῦ ἥρωος ξανθόχολον, probetur sane et ipsum, quamvis, ut videtur, nimis exquisitum.

Παλλάδ᾿ Ἀθηναίην]

[Page 54]

Ἀθήνη Minerva, et Ἀθηνᾶ et Ἀθηναία, quoniam non sit nutricibus usa. Ut γαλαθηνὸς qui lac sugit. Nam cum Μῆτις, qua voce consilium significatur, gravida esset, devorata a Iove traditur, atque ita postea grandis virgo de ipsius capite cum armis erupisse. Verum Plato facit in Cratylo Ἀθηνᾶν quasi θεονόην vel ἠθονόην. Minerva autem quae minaretur vel minueret, ut ait Cicero, epithetum magis interpretari videtur τῆς Παλλάδος, ἀπὸ τοῦ πάλλεσθαι, quod vibrari significat, ut bellicus gestus intelligatur. Cognoscit autem numen de fulgore eximio oculorum, qui etiam maxime illustres in corpore sunt. Iliad. v. Aiax Oilei F. numen de gressu noscitat. Sed omnino, ut ibi dicitur, ἀρίγνωτοι δὲ θεοί περ. Mox: ἔπεα πτερόεντα, velocia dicta μεταλήψει. magna est enim celeritas volucrium, iuxta hoc:

—volat irrevocabile verbum.

Αἰγιόχοιο]

Qui aegidem teneat. Quo scuto poëtae Iovem armant, fabricato a Vulcano. Ἰλ.ο.

–ἔχε δ᾿ αἰγίδα θοῦριν,
Δεινὴν, ἀμφιδάσειαν ἀριπρεπὲ᾿, ἢν ἄρα χαλκεύς
Ἥφαιστος Διΐ δῶκε, φορήμεναι ἐς φόβον ἀνδρῶν.

Merito autem Iovem fulminantem et tonantem armat ἥφαιστος ὁ τοῦ φάεος ἵστωρ. ut Plato ait. Et quidem princeps atque dux, hoc enim valet η crassum, ut intelligatur ille Deus Mulciber ἡγησιφαιστός τις ὢν. Quid enim illorum sine vi ignea fieri posset? Et revera αἰγὶς significat turbulentiam tempestatum, unde et καταιγίς procella grandinosa, ἀπὸ τοῦ ἀΐσσω. Unde et ἄιξ saltatrix bestia videtur deducta. Sed fabulam ita exposuêre. Cum esset Iupiter consilio Rheae servatus, quae pro eo saxum obiecerat devorandum patri Saturno, defertur tum in Cretam, et traditur educandus Themidi et caprae Amaltheae. Insidiabantur autem Dii Saturnini, qui Titanes vocantur, Iovi puero, sed fatali quadam illis formidini erat Amalthea. Cum autem iam manifestum bellum suscepissent adversus Iovem, suasu Themidis detractam Amaltheae pellem scuto obduxit Iupiter, ita territis conspectu et victis Titanibus Aegiochus perhibetur appellatus. εἰλήλουθας] Ionice protulit pro ἐλήλυθας. producta prima et penultima per παρένθεσιν. quale est ξεῖνος et μοῦνος, κεινὸς, νοῦσος.

Ἧς ὑπεροπλίησι]

Ηαῖς αὐτοῦ, pro ἑαῖς Ionice. significat autem ὑπεροπλία poëtica vox fastum et superbiam et immanitatem.

[Page 55]

Τεὸν μένος]

Hac voce animositas, hoc est vis animi significatur. Iliad. ζ.

Ἀνδρὶ δεκεκμηῶ τι μένος μέγα οἶνος ἀέξει.

Maro violentiam videntur dixisse.

Talibus exarsit dictis violentia Turni.

Λῆγ᾿ ἒριδος]

Talia Horatiana haec lib. 2. Carm. Desine mollium Tandem querelarum. et 3. Mox ubi lusit satis, abstineto Dixit irarum.

Ὡς ἐσεται]

Ὅπως ἔσται δὴ τοῦτο. Verbis, inquit, ut lubet, contende. Utcunque hoc abiturum, id est, quale cunque tandem futurum, hoc est. τρίς τόσσα. Sic propemodum dixit Plautus: Pseudolo. Quasi mihi non sexcenta tanta soli soleant credier.

Εἰρύσασθαι]

Custodire, et ἐρύματα munitiones. Firma igitur et valida oportere dicit apud omnes Deorum iussa, sibique adeo quamvis irato capessenda esse. et addit caussam, eos esse Diis caros, qui ipsis libenter obediant. χεῖρα βαρεῖαν nunc ingentem aut robustam.

Ἀταρτηροῖς]

Compellavit rursum Atridem contumeliosis, seu atrocibus dictis. Interposita enim est haec deliberatio, in qua consilium potius illi divinum fuit rationis, impetu irae. Sed ad iurgia tamen redit.

Οἰνοβαρὲς]

Ingentia convicia praesertim in regem, quem et sobrium et gravem et animosum esse maxime decet. Dixit autem nunc pluribus, quod paulo ante una voce, κυνῶπα, κυνὸς ὄμματ᾿ ἔχων. Cervum autem formidolosissimum animal esse omnibus notum. οἰνοβαρὲς, vel ebrium vel ebriosum vocat. Sic autem et ipse Agamemno, cum iam poeniteret huius facti, loquitur. Iliad. i.

Ἀλλ᾿ ἐπεὶ ἀασάμην φρεσὶ λευγαλέησι πιθήσας,
Ἢ οἴνῳ μεθύων ἢμ᾿ ἔβλαψαν θεοὶ αὐτοὶ.

Nam ita pronunciasse traditur hunc locum Dioscurides auditor Isocratis. Ubi hoc praeclarum, quod nullum sit inter ebrietatem et insaniam discrimen, ut Athenaeus ait libro primo.

Τὸδε τοι κήρ.]

Cum acutum tonum habet haec vox, mortem significat, circumflexa, Cor, id est κέαρ. Morte, inquit, peius times periculum adire et adoriri hostes, vel cum illis acie decertando, vel locandis insidiis.

[Page 56]

Ἦ πολὺ]

Nimirum multo est hoc satius. εἰρωνικῶς. et ὄστις intelligitur eius qui contra voluntatem tuam aliquid loqui ausus fuerit.

Δημοβόρος]

Acerbe et seditiose hoc dicit, exercitui exprobrando ignaviam, aliorum quoque animos adversus Agamemnonem studens concitare. Illa autem vox significat peculatorem et vexatorem Reipublicae, quique subditos bonis evertat. ἦ γὰρ] affirmativa particula. certe enim, inquit, si esset in illis, quorum tu imperium usurpas, ulla virtus, nunc postrema hac iniuria tua afficeremur.

Ἐκ τοι ἐρέω]

τμῆσις. ἐξερεῖν autem poëtae confirmare seu affirmare significat. Similiter et ἐπομοῦμαι coniungendum est. Sed ναὶ μὰ pleonasmus pro eo, quod esset νὴ τὸ δὲ σκῆπτρον. Virgiliana quidem interpretatio est nota libro duodecimo:

Ut sceptrum hoc dextra. sceptrum nam forte gerebat,
Nunquam fronde levi fundet virgulta nec umbras,
Cum semel in sylvis imo de stirpe recisum
Matre caret posuitque comas et brachia ferro.
Olim arbos, nunc artificis manus aere decoro
Inclusit, patribusque dedit gestare Latinis.

Τομὴν ἐν ὄρ.]

περιφραστικῶς. i. postquam in montibus caesum fuit. Et mox, Περὶ γὰρ ῥάέ χαλκὸς ἔλεψε φύλλα τε καὶ φλοιὸν. Tmesis. Περιέλεψε γὰρ αὐτὸ χαλκὸς κατὰ τε φῦλλα καὶ φλοιὸν. id est, Aes nudavit foliis et cortice. Aeramentis enim antiquissimi non ferramentis utebantur. Quare et in Virgiliana interpretatione illud dignum notatu, quod ferro fecerit. λἑπος autem testam aut corticem significat. Unde λεπὶς squamam. Et Herodotus de ovis crocodilorum in secundo ἐκλέπειν dixit, id est nudare testa incubando.

Πρὸς Δϊὸς εἰρύαται]

Ionice εἰρύαται, custodiunt. Sanctissimo sensu antiquitatis facit legitima imperia divini iuris.

Ἦ ποτε]

Hoc iureiurando affirmat futurum, ut requiratur opera sua in bello. Et dixit Ἀχλῆος, ἐμφατικῶς. Ut illud:

Aeneae magni dextra cadis.—

Et:

Nulla mora in Turno est.—— [Page 57]

Σύδ᾿ ἔνδοθι θυμὸν]

Conficietur intus animus tuus, et discerpetur dolore et indignatione, ob contemtum fortissimi viri, rursumque se significat in veritate atque etiam ira gloriose loquens.

Ποτὶ δὲ]

Dorica praepositio, et est τμῆσις. προσέβαλε τῇ γῇ τὸ σκῆπτρον. Inflixit terrae.

Ἀνόρουσε]

Ut in re magna et periculosa, non placide assurgentem facit, sed prorumpentem senem quoque. Et est haec eximia oratoris imago dulcis quidem illius et lenis, hoc enim aetati Nestoris conveniebat.

Τῷ δ᾿ ἤδη δύο]

Cum Hercules cepisset Pylum patriam Nestoris, qui illo tempore adolescens esset, ut Ovidius quoque Metamorphos. 12. cecinit, interfectis senibus et viris, duae aetates perierant hominum, ita tertiae relictorum puerorum Nestor princeps fuit. Sed Ovidius fecit eo libro quem indicavi, aetatem annorum centum, sic enim illum loquentem introducit:

— Vixi
Annos bis centum, iam tertia vivitur aetas.
Herodotus autem libro secundo ita scribit: Γενεαὶ γὰρ τρεῖς ἀνδρῶν, ἑκατὸν ἔτεα ἐστὶ. Quod non multum discrepat ab eorum sententia, qui aetatem faciunt annorum 30. Atque ita intelligetur Nestorem ea tum fuisse aetate, ut excederet aliquantum annos 63. μέροπας autem homines dictos volunt propter diversarum gentium distinctum ab aliis sermonem.

Οἵ οἱ πρόσθεν]

Hoc quo magis verisimile videatur, sic dissolverunt interpretantes Grammatici, οἳ ἅμα οἱ ετράφησαν, ἠδὲ οἳ πρόσθεν ἐγένοντο. Ut sit quosdam ante interiisse, et quosdam deinde, qui una cum Nestore adolevissent. Sed nos simpliciter accipimus ut positum est. τριτάτοισϊ forma est superlativi, sed nihil nisi tria significat.

Ὦ πόποι]

Σχετλϊαστικὸν, quale hoc: Dii immortales. Aut: Heu mihi. ἀχαΐδα γαῖαν, figura quam Rhetores ὑπαλλαγὴν vocant, quia quasi summutantur verba pro verbis, Grammatici μετωνυμίαν, ut Cicero ait. Ut:

Africa terribili tremu horrida terra tumultu.
[Page 58]

Εἰ σφῶϊν τάδε]

Id est, περὶ σφῶν μαρναμένοιν, Ionice enim utrunque ἐκτέταται. Et ἀρείοσιν ἢ ὑμῖν idem quod ἀρείοσιν ὑμῶν. Constructio enim comparativi est aut cum genitivo aut coniunctione, quam.

Ἀθέριζον]

Neque unquam illi me neglexerunt aut spreverunt. Apollonius cum genitivo posuit.

Οὐδὲ μεν οὐ δε βίην κρατερόφρονος Ἡρακλῆος,
Πευθόμεθ᾿ αἰσονίδαο λιλαιομένου ἀθερίξαι.

Οἷον Πειρίθοον]

Pirithous filius Ixionis de Dia Eionei filia, cum Centauris cognatus, qui et ipsi essent procreati ab Ixione de simulacro Iunonis, Lapitharum fuit rex, populorum in Thessalia, quos ita dictos perhibent a Lapitha, vel Apollinis et Stilbes Nymphae, vel Periphantis filio. Quorum proceres hoc loco aliquot nominantur. Gessere autem bellum cum vicinis et propinquitate generis adiunctis Centauris, orta rixa inter pocula in nuptiis Pirithoi, cum duxisset domum suam Hippodamiam, Butadae sive Adrasti filiam. Hoc crimen vesanae ebrietatis in Eurytionem contulit Homerus. Odys. φ.

Οἶνος σε τρώει μαλιηδής, ὅστε καὶ ἄλλους
Βλάπτει ὅς ἂν μιν χανδὸν ἕλημήδ᾿ αἴσϊμα πίη.
Οἶνος καὶ Κένταυρον ἀγάκλυτον Εὐρυτίωνα,
Ἄασεν ἐν μεγαρω μεγαθύμου Πειριθόοιο
Ἐς Λαπίθας ἐλθόντ᾿. ὁδ᾿ ἐπεὶ φρένας ἄασεν οἴνῳ
Μαινόμενος κἄκ᾿ ἔρεξε δόμου κατὰ Πειριθόοιο.
Ἥρωας δ᾿ ἄχος εἷλε, δι ἐν προθύρου δὲ θύραζε
Ἕλκον ἀναίξαντες, ἀπ᾿ οὔατα νηλέϊ χαλκῷ
Ῥῖνές τ᾿ ἀμήσαντες. ὁδὲ φρεσὶν ἧσιν ἀασθείς
Ἤιε ἣν ἄτην ὀχέων ἀεσίφρονι θυμῷ.
Ἐξ οὗ Κενταύροισι καὶ ἀν δράσι νεῖκος ἐτύχθη.
Οἷ τ᾿ ἀυτῷ πρώτω κακὸν εὕρετο οἰνοβαρείων.

Quorum versuum hic sensus est:

Scilicet instigare mero, solet omnibus illud
Immodice et nulla potum ratione nocere.
[Page 59]
Vinum inter cunctos quondam Eurytiona bimembres
Eximium, scelera et vesanas egit in iras
Pirithoi acceptum Lapitharum principis aede,
Non tamen Heroes furias impune tulere
Insultusque feri, magno incensique dolore
Protraxere foras uno simul impete cuncti
Vesanum, mox aere metunt cum naribus aures.
Nec tulit Eurytion tacitus mala tanta, suoque
Insuper illa animo exagitans augensque querelis
Aeternum excivitque suo generi atque virorum
Bellum, ac ebrius ipse malum sibi flebile primo.
Hinc occasione data, poëtae posteriores pugnam illam copiose descripsere, ut Ovidius quoque lib. 12. φῆρας autem volunt Centauros dictos, id est feros, quasi θῆρας per μετάληψιν sive ἀντίθεσιν. Pindarus Pythiorum quarto. Φῆρ δέ με θεῖος Ἰάσονα κικλήσκων προσήυδα. De Chirone, ὀρεσκώους] autem poëtica voce ὀρεινοὺς silvestres dixit. ποιμένα λαῶν] Sic translata voce a custodibus pecorum appellare reges et principes Homerus solet, significans illorum officium idem esse quod pastorum. Nam ut illi de pabulis prospiciunt pecudibus, ut curant atque enutriunt, ut omnem vim ab illis propulsant: ita principum officium est, omnibus commoditatibus augere subditos, et ab omnibus iniuriis defendere. ἐκπάγλως] audacissime et atrociter. ἐξ Ἀπίης γαίας] de longinquo. Fuit enim Nestor Peloponnesius, illi vero Thessali. Itaque nonnulli Ἀπίας voce significari Peloponnesum hoc quoque loco putarunt. Ita quidem dictam ab Apide Phoronei filio. Sic etiam Iliad. γ. ἐξ Ἀπίης γαίης potest intelligi de Peloponneso. Sed terra longinqua est Odys. ή.
Καὶ γὰρ ἐγὼ ξεῖνος ταλαπείριος ἐνθάδ᾿ ἱκάνω
Τηλόθεν ἐξ Ἀπίης γαίης. --

Κατ᾿ ἐμαυτὸν]

Pro mea virili. Neque est omnium quisquam eorum, qui hodie vivunt, qui cum illis auderet manus conserere. Atque illi meis consiliis obtemperarunt. Ita exemplo praestantissimorum virorum istos quoque sibi recte monenti obsequi vult. ne hoc inhonestum ducant. Et addit etiam mentionem utilitatis, cum ait multo satius esse parere eos consilio suo, quam scilicet illud repudiare. Πηλείδη θέλε, vel Πηλεῖδ᾿ ἤθελε] Crasi, pro Πηλεῖδα ἔθελε.

[Page 60]

Ὡ τε Ζεὺς Κῦδος]

Dupliciter accipi hoc potest: vel generaliter, ut omne regnum divini muneris esse intelligatur, et gloria praestans. Vel, illud tantum praestare honore, quod divinitus collatum sic in aliquem, quasi teneant aliqui non acceptum a Deo regnum, ut occupatum vi et oppressione civium, iurique et legibus contrarium. Sed prior sententia et verior est, et ὁμηρικωτέρα.

Κατὰ μοῖραν]

Ita ut res est, pro vera parte locutus es. Significat haec vox, quod res, verum, debitum est. significat officium, ut Trachiniis, Ἀνήρ ὁδ᾿ ἔοικεν οὐ νέμειv γ᾿ ἐμοὶ θανόντι μοῖραν. non videtur, inquit, facturus officium, neque beneficium daturus mihi quod peto. Significat et fatum κατ᾿ ἐξοχὴν, intelligitur enim pare divinitus destinata. Quod totum Herodotus dixit lib. I. τὴν πεπρωμένην μοῖραν οὐκ ἐστιν ἀποφυγέειν οὐδὲ θεῷ.

Θεοὶ αἰὲν ἐόντες]

Id est ἀθάνατοι. Dii immortales. Et est sententia. Ideone si divino beneficio bellator est, convicia etiam ad maledicendum suppetunt, hoc est procacem et contumeliosum esse oportet.

Ὑποβλήδην]

Interpellato Agamemnone hoc est, ad haec subito responsionem ille subiiciens, ita inquit. Sic dixit Ἰλ. τ. Οὐδ᾿ ἔοικε ὑβάλλειν, id est ὑποβάλλειν Dorice. Non oportet interpellare dicentem.

Σήμαινε]

Noli imperium posthac usurpare in me. Iliad. β.

Τοῖσιν ἕκαστος ἀνὴρ σημαινέτω οἷσι περ ἄρχει.

Quorum quisque dux est iis imperet, quid facere oporteat. οὔτε τῶ] Attice τινί.

Χερσὶν μὲν]

Non decertabo manibus, hoc est non tecum manus conseram ob puellam.

Εἰδ᾿ ἄγε μὴν]

Hortantium voces, atque ita irati solent ferociter provocare verbis adversarios. Age, inquit, fac periculum. Ut hoc, Iliad. ζ.

Ἆσσον ἶθ᾿ ὡς καὶ θᾶσσον ὀλέθρου πείρατ᾿ ἵκηαι.

ἐρωήσει manabit. et mox ἀνστήτην ἀναστήτην dualiter, Dorica praepositionis apocopa.

[Page 61]

Νῆας ἐΐσας]

Consentiente ratione operis aedificatas aequales naves vocat.

Ἐς δ᾿ ἐρέτας]

Vel ἐλλειπτικῶς praepositiones accipiendae sunt, ut sit ἐσδ᾿αὐτὴν τὴν νῆα et ἀνὰ αὐτὴν. vel coniungendae cum verbis, ut fiat ἐσέκρινε et ἐσέβησε et ἀνεῖσε.

Καὶ εἰς ἅλα λύματα]

Mos fuit veteribus in pestilentiae, et famis, et squalidis temporibus, usurpare certos ritus ad avertendum malum. καθάρσεις et καθάρματα et καθαρμοί dicebantur, atque etiam περιψήματα, quae nunc λύματα.

Qua voce in significatione sordium simpliciter usus est Iliad. ξ. λύματα πάντ᾿ ἐκάθῃρε. In quos ritus aliquando ea superstitio invasit, ut hominem talari veste indutum et obvolutum iugularent, et in mare abiicerent. Nam ut est apud Euripidem I. Taurica, Θάλασσα κλύζει πάντα τἀνθρώπων κακὰ, Hominum universa scelera diluit mare. Apud Romanos quoque vivi homines terra defossi simili opinione leguntur, nisi fortasse λύματα lustrales victimas vocat. Ut et concio Atheniensium caeso porcello lustrari solita traditur, quod ipsum κάθαρμα nominabatur, ut Acharnensibus. ὡς ἂν ἐντὸς ἦτε τοῦ καθάρματος, quia sanguis victimae circum subsellia spargeretur.

Ἀτρυγέτοιο]

Vel immensi maris, vel indefessi, vel sterilis, vel stridentis. Horum enim omnium ἔτυμα in voce reperire possunt. ἀπὸ τοῦ τρύω τοῦ καταπονῶ, ἀπὸ τοῦ τρυγητο δ καὶ α στερητικοῦ, ἀπὸ τοῦ τρύζειν καὶ α αὐξητικοῦ.

Κνίσση]

Nidorem nunc significat qui de adipe evaporatur cum adoletur. Sed πένοντο elaborabant. Unde servitia Thessalorum πενέσται, laboratores dicti. Ὀτρηρὼ] seduli. δυϊκῶς.

Χειρὸς ἑλόντ᾿ ἀγέμεν]

Vel est Attico more infinitivum in significatione imperativi. quale et hoc, Iliad. β.

πάντα μάλ᾿ ἀτρεκέως ἀγορευέμεν.

Nihil est omnino hoc apud Graecos usitatius, Prisciano quidem ἐλλειπτικῶς dici videtur, ut desit verbum finitum, iubeo, volo, impero. Sed potest etiam sic accipi, ut infinitivus apponatur ad

[Page 62]

verbum finitum ἔρχεσθον ἀγέμεν, ire ducere. sicut hoc paulo post. Δῶκε δ᾿ ἄγειν. Et simili figura Terentius Hecyra. introiit videre. Et Phormione: Vultis eamus visere. Usitatior est posterior supini vox in hac forma Latinis, ut fieret illud, eamus visum. ἔρχεσθον κλισίην pro κλισίηνδε ad tabernaculum.

Οὐ δ᾿ ἄρα τώ γε]

Ἀντίφρασιν vocant hanc figuram Graeci.

Nec vero Alciden me sum laetatus euntem
Accepisse lacu.—

Significatur enim summus dolor.

Χαίρετε κήρυκες]

Praeconum genus sacrosanctum habetur, quos violari nefas putatur omnium gentium, id est ipsius naturae, iudicio. Neque hi solum humanarum, sed etiam divinarum quondam rerum interpretes et promulgatores erant. Ob eam magis caussam poëta nuncios Iovis et hominum appellat, quam quod genus illorum referretur ad κήρυκα quendam filium Mercurii, susceptum e Pandroso Cecropide, Iovis nepotem. Est autem oratio Achillis elegans et diserta. Iam enim ira resederat et redierat mens atque ratio ad sese. Itaque non accusat praecones, neque ministerium sibi tristissimorum illorum iniquo animo fert, ut in furore Hercules Licham in pelagus et petras intorquet inclamans, ut est apud Ovidium:

—tune Licha feralia dona tulisti?

Sed benigne compellat et ultro tradi iubet puellam quam abductum venerant, testesque illos facit de vi et iniuria Agamemnonis. μάρτυροι ut φύλακοι, pro μάρτυρες φύλακες mutatione Ionica.

Τοῖς ἄλλοις]

Non enim ipsum curat regem. ἧγαρ ἂν ὅγε ὀλοῇσι φρεσὶ θύει. Quippe vesania et furore animi correptum. Versus est de iis unus qui λάγαροι, id est elumbes vocantur, in medio enim minus stabiles numeri sunt. Θύει] hoc loco furit, unde θυάδες quae et μαινάδες famulae Bacchicae.

Οὐδέ τι οἶδε]

Periphrasi hac dicit illum desipere, neque scire consulere Reipublicae. Nam prudentis est de priorum consideratione, facere futurorum iudicia. Ita de prudentissimo viro Alitherse ait. Odys. ω.

–ὁ γὰρ οἶος ὅρα πρόσσω καὶ ὀπίσσω.

Et Cicero Caesari scribens sapienti, hanc laudem attribuit,

[Page 63]

his verbis: Quem versum senex Praecilius laudat egregie, et ait posse eundem ἅμα πρόσσω καὶ ὀπίσσω videre.

Λιασθεὶς]

Mox, inquit, declinatis sociis, in littore et solitudine consedit prospiciens mare canum, ut canum fluctum Virgilius dixit lib. 8. Pontum οἴνοπα dicit nigricantem, de vini colore cui maxime solet hoc apponere epithetum, ut appellet αἰδοπα οἶνον, id est nigricans, ut adusta apparent.

Χεῖρας ὀρεγνύς]

Gestus hic enim est obsecrantium maxime Deos, ut manus attollant.

Ὀλύμπιος]

Iupiter caelestis et tonans. ἐγγυαλίξαι, praestare. ἀπούρας erepta nostra praemia Agamemno possidet. Et in tantis inimicitiis illum tamen honoris praefatione non fraudat, ea est magnitudo excelsorum animorum, ut verbis iniurias ulcisci non velint. Hoc in Homero ubique animadverti potest, ut alibi diximus copiosius.

Ἐν βένθεσιν]

In imis locis pelagi apud senem parentem, id est Nerea. huius enim quinquaginta filiae numerantur ab Hesiodo susceptae ex Doride, filia Oceani. Quarum praecipua nomina etiam ponuntur Iliad. σ. Vocant autem senem οὕνεκα νημερτής τε καὶ ἤπιος, ut ait Hesiodus.

Χειρὶ κατέρεξεν]

Contigit, blandius attrectavit, et nominatim compellavit. εἴδομεν. mutatus modus pro ἵνα εἰδῶμεν.

Ὠχόμεθ᾿ ἐς Θήβην]

Thebas nunc dicit Cilicias, quae et Hypoplaciae, ubi rex Eetion fuit, pater Andromaches. Hanc esse urbem quae postea dicta sit Adramyttion seu Attramyttion, aliqui tradidere. Sed Plinius Adramyttion olim dictam, Pedasum fuisse scripsit, et in Troade collocat. Fuit autem iuxta et Chrysa, ubi sacerdotio fungeretur Chryses, vel, ingruente bello, cum suis Thebas, in munitiorem videlicet urbem, confugerat.

Ἐπασσύτεροι]

Accumulata fuisse dicit funeribus funera. ὅδη. ἐκεῖνός τε ἤδη vel ὅς δὴ, liquescente σ. Ut Iliad. θ.

[Page 64]
Ἠὼς μὲν κροκόπεπλος ἐκίδνατο πάσαν ἐπ᾿ αἶαν.

Et

κλῦθι αἴ ἄναξ ὅστις ἐσσί.

Ὀδ. ε.

ἑλίκωπες] nigris oculis conspicui. δῶρα ἄνακτι] victimas Apollini afferunt, quibus mactatis illius ira placari possit. Regem autem Apollinem proprie dixêre. Quid enim lumine Solis excellentius. Ut illud: Ὦ ἄνα Λητοῦς υἱἐ. et Φοῖβε ἄναξ, apud Theognidem.

Περίσχεο παιδός]

Suscipe curam filii. ἑῆος vel est ἑαυτῆς, id est tui filii, vel ἑῆος praestantis et cari, ut accipiunt Ἰλ.τ. τέκνον ἐμὸν δὴ πάμπαν ἀποίχεαι ἀνδρὸς ἑῆος. vel etiam unici metaplasmo ab εἷς ἑευς.

Πολλάκι γὰρ σέο]

Σέο adiungendum ad εὐχομένης, ut sit, patris mei in aedibus audivi. Hoc enim ita solet fere intelligi, cum pater aut mater tantum dicitur. ut: Tum patris pudor. Et: Tum matrem me ex ea re aut uxorem in culpa inventurum arbitror.

Παλλὰς Ἀθήνη]

Pro hoc annotatur in aliquibus Homericis exemplis lectum καὶ φοῖβος Ἀπόλλων, quod sane sive quis ad fabulam, sive etiam allegoriam referat, videtur esse aptius.

Ὃν Βριάρεων]

Apud Homerum quae διώνυμα reperiuntur, eorum quod ad Deorum appellationem nomen refertur, antiquius putandum, recentius autem quod ad hominum. Ut Iliad. .

Ὃν Ξάνθον καλέοισι θεοί, ἄνδρες δὲ Σκάμανδρον.
Αἰγαίονος autem poëta ipse etymon exponit a praestantia virtutis, et gloriaa, ut sit αι incrementi, vel ἀεὶ γαίων, id est γαυριῶν. Hesiodus autem Briareum, Cotton, Gygen, terrae et caeli filios facit. τῶν δ᾽ ἐκατὸν μὲν χεῖρες ἐπ᾿ ὤμων ἀΐσσοντο ἄπλαστοι, κεφαλαὶ δ᾿ ἑκάστῳ πεντήκοντα. Hos esse illos Deos, aliqui Graecorum tradidêre, qui τριτοπάτερες dicerentur, et quibus Athenienses vota nuncuparent in nuptiis, ob sobolis felicem proventum. Insidiatos autem fuisse Iovi Deos, cum occupato regno inclementius in ipsos uteretur, fabulae quidem tradunt, sed Homerus et hoc ipso quasi involucri certe aliquid naturalis historiae texit atque occultavit, sive de rerum caelestium contrariis motibus et actionibus, sive etiam effectionibus in terris. Sed nos de his cogitare possumus, dicere nondum possumus. Pergamus igitur ad alia.
[Page 65]

Λάβε γούνων]

Supplicum gestus, de quo paulo post copiosius dicemus. ἔλσαι] Intra naves et ad mare cogere morientes Graecos. Apollonius. I. de Ovibus:

Πρὸ γὰρ αὐτοὶ ἐνί σταθμοῖσι νομῆες ἕλσαν.

et Ἱλ.λ.

Ἓλσαν δ᾿ ἐν μέσσοισι μετὰ σφισὶ πῆμα τιθέντες.

ὅτ᾿ ἄριστον, ut perturbatus animo arrogantiam non vitat. vel vult suam virtutem calamitate aliorum innotescere, iuxta hoc:

Ζωὸν ἀτιμήσαντες, ἀποφθίμενον ποθέουσι.

Hoc est:

Spernabant vivum, nunc cassum luce requirunt.

Αἶσα μίνυνθα]

Fatum, inquit, impendit tibi paulo post. Nam fatale erat, post interemtum Hectorem mortem illum quoque oppetere. Quod tempus hac ira Achillis urgebatur. Iovem vocat τερπικέραυνον, fulgentem, quique mittendis in terras fulminibus delectetur. Fulmina autem et tonitrua ad autorem Iovem referri, notum.

Ἀγάννιφον]

Ἀγάννιφον, si est ἄγαν νιφόμενον, nivosum significat. Quomodo autem nivosum dicit nunc Olympum, et alibi semper esse serenitate nitidum, neque ventis concuti, neque imbribus madescere? Ergo vel unde nives decidant, vel etiam unde nives absint, ut sit ἄνευ νιφετῶν, vel niveum, id est candidum et splendidum, ut nunc hac appellatione αἰγλήεις, ut alibi dicitur, Olympus accipiatur.

Ζεὺς γὰρ ἐπ᾿ ὠκεανὸν]

Hic quoque locus mihi quidem, quin ad Astrologiam referendus sit, ut dubium non est, ita nihil habeo quod ad explicandum illum afferre possim. Obstat aliqua scilicet vis caelestis voluntati Achillis, neque potest statim hic compos reddi voti sui, Iupiter quidem illa putanda, sed qui sunt Aethiopes? ad quos etiam [Ὀδ. ά.] removetur Neptunus e consilio Deorum faventium saluti Ulyssis. Ego quidem, ut dixi, qualia haec sint ignoro, et Astrologica tamen esse pro certo habeo. Neque impeditur haec persuasio mea Platonicorum interpretatione, qui nescio quas Theologias excudunt de his omnibus. Ut de Aethiopibus aiunt, esse lucem illam divinitatis, cum se Numen ad quaedam convenientia principia recipiat, et in suo intellectu quasi epuletur intellectilia, ubi impleatur eximiis quibusdam et uniformibus bonis. Atque illum esse Oceanum manantem de fonte intellectus, unde mens

[Page 66]

illa rerum opifex, omnesque de hac veluti pendentes Dii exundent. Quae quidem, sunt mirifica, non contemnimus, sed profecto in hunc poëtam inculcari, non de illo exoriri videntur. Nobis quidem sunt et erunt haec semper Astrologica, quamvis, ut aiebam,ignorata et obscura. Nunc igitur haec quasi in Musarum quibusdam latebris relinquentes, reliqua percurramus. μετὰ δαῖτα dixit, tanquam ἐπὶ δαῖτα. Et mox τότ᾿ ἔπειτα, quasi πλεοναστικῶς, ut, quid tum postea, et tum deinde. Ἐυζώνοιο γυναικός] Synecdoche, gracilem et pulcram enim intelligemus, de elegantia eius partis in corpore qua praecingi solent, quae est in virginibus in primis conspicua.

Αὐτὰρ Ὀδυσσεύς]

Nunc redit ad superiora, et exponit quid de navigio illo factum sit, quo veheretur Legatus Ulysses cum Chryseide et donis quae Apollini offerentur. Dum enim hi navigant, interea colloquia ista inter matrem et filium fuêre celebrata. Nunc igitur pervenêre Chrysam quo missi fuerant. Atque deinde exponit, ut solet, copiose quid ibi et quo quicque ordine modoque gestum sit. Ornat autem τοῦ πολυβενθέος epithetum, portum: nam in vadoso haererent naves. Vela, inquit, στείλαντο, id est συνέστειλαν, simplici usus pro composito, legerunt, id est collegerunt.

Ἱστόν δ᾿ἰστοδόκη]

Reclinasse dicit malum, et reposuisse in quendam locum suum, ut compositum verbum τῆς ἱστοδόκης indicat, ut Ὀδ. α. δουροδόκη, quae hastas caperet. ἱστός autem textorum telam significat, et malum in navi. ἱστία autem vela, quae eadem et ἄρμενα. πέλασαν reposuere, ut Ὀδ. κ. κτήματα δ᾿ ἐν σπήεσσι πελάσσομεν. πρότοιοι autem sunt funes, quibus utrinque malus intenditur, ut Odys. μ.
Ἱστοῦ δὲ προτόνους ἔῤῥηξ᾿ ἀνέμοιο θύελλα
Ἀμφοτέρους —

Ἐκ δ᾿ἐυνὰς ἔβαλον]

Id est, ἐξέβαλον δὲ τὰς εὐνὰς ἤγαν τὰς ἀγκύρας. Verbum compositum dissecuit, quae τμῆσις dicitur. Sed εὐνὴ ancoram significat, quod ad hanc navis consistat et conquiescat, cum εὐνὴ cubile sit. Ἰλ. . σύ δ᾿αύτοθι λέξεο μίμνων ἐυνῇ ἐνὶ μαλακῇ. Sunt autem continuae τμήσεις quatuor in versuum principiis.

Ἐπὶ ῥηγμῖνι]

[Page 67]

Littus dicit simili ratione qua Cicero de Iuris consultorum doctrina tradidit, littus esse quod fluctus elideret, a verbo ῥήπτειν, quod frangere et allidere significat.

Χερνΐψαντο]

Facta est vox ἀπὸ τῶν χειρῶν καὶ τοῦ νίπτω. Unde et χέρνιψ aqua quae manibus affunderetur, ut:

χέρνιβα δ᾿ ἀμφίπολος προχόω ἐπέχευε φέρουσα.

Et χέρνιβος vas ipsum sive pelvis, ut Iliad. .

Χέρνιβον ἀμφίπολος πρόχονθ᾿ ἅμα χερσὶν ἔχουσα.

Καὶ οὐλοχύτας]

Hordeum, ut aiunt, sale conspersum, quod solebat in hostias mactandas coniici, ob memoriam prisci victus, quum nondum repertis molis integris frugibus vescerentur: itaque volunt dictas οὐλὰς quasi σώας, id est integras, ut: οὖλε τε καὶ μέγα χαῖρε. Interpretatur [Ὀδ. ώ.] autem ipse Homerus Odys. μ. ubi dicit decerptas frondes applicuisse bobus socios Ulyssis.

Οὐ γὰρ ἔχον κρῖ λευκὸν ἐϋσέλμῳ παρὰ νηΐ.

Apud Latinos etiam nulla sacra sine mola salsa, id est farre molito, ut interpretantur, peragi moris fuit. Unde et verbum, Immolo, factum esse apparet. Virgiliusque sic fecit:

Sparge molam et fragiles incende bitumine lauros.
margEclog. 8.

Et alibi:

—mihi sacra parari,
margAeneid. 2.
Et salsae fruges et circum tempora vittae.

Sunt autem οὐλόχυται, καταχυθεῖσαι οὐλαὶ. Ὀδ. γ.

--ἑτέρη δ᾿ ἔχεν οὐλάς.

Et mox:

Χέρνιβατ᾿ οὐλοχύτας τε κατήρχετο.

Nunc deinceps totius rei divinae rationem et peractionem describit, et deinde etiam epulas, omnia percensens atque explicans. Ita enim facere solet in quarumcunque rerum expositione hic poëta, ut minuta etiam et exilia persequatur, ut et illustris haec sit et illarum certa cognitio, αὖ ἔρυσαν] Fuere qui αὖ particulam hoc loco nihil significare, sed numeros tantum explere traderent. Sed alii multo rectius ritum mactationis hac innui docuerunt, esse enim αὐερύειν, εὐχενίζειν, hoc est cervicem incidere. Quod et Gellius innuere videtur, qui ut compositi huius verbi exemplum istud adducit lib. 15. cap. 3. Et quidem ita factum fuisse antequam iugularent victimam, planius dicit Odys. γ.

[Page 68]
Πέλεκυς δ᾿ ἀπέκοψε τένοντας αὐχενίους.

Et deinde:

Οἱ μὲν ἔπειτ᾿ ἀνελόντες ἀπὸ χθονὸς εὐρυοδείης
Ἒχον, ἀτὰρ σφάξεν Πεισΐστρατος ὄρχαμος ἀνδρῶν.

Addunt et hoc, consuevisse colla victimarum retorquere veteres, ut in caelum intuerentur, earum quidem quae mactarentur Dis superis, nam quibus manes et inferos placarent, eas depresso capite caedi solitas, id est ἀποδειροτομεῖσθαι. Et haec ἱερεῖα nominarunt ἔντομα, ut Apollonius primo, dicit Argonautas Dryopismanes veneratos combussisse ἔντομα μήλων.

Μηροὺς τ᾿ ἐξέταμον]

Coxas, ut diximus, quae et μῆρα, et μηρία Ὀδ. γ. κνίσση autem adipem nunc significat. notatur eodem verbo et nidor, qui de affatione carnium existit. δίπτυχα, duplicasse adipem sive omentum dicit, ut undique ossa contegerentur.

Ὠμοτέθησαν]

Exponunt ita, ut aiunt, crudas carnium particulas de singulis membris refectas, imposuisse omento, ut Diis tota victima incendi videretur. Exta autem, quae σπλάγχνα sunt Graeco verbo, [Poenul.] [ Aeneid. 8.] de hostia gustare solenne erat, ut apud Plautum: De extis sum intus satur. Et Maro:
Vescitur Aeneas simul et Troiana iuventus,
Perpetui tergo bovis et lustralibus extis.

Et paulo ante:

Viscera tosta ferunt taurorum. —

Καῖε δ᾿ ἐπὶ σχίζης]

Σχίζας fissa lignorum vocat. πεμπώβολα] volunt certam veruum formam significare, quorum acies quinae exirent de manubrio uno. Sed Herodotus in vita Homeri quina verua interpretatur, et probat hoc etiam argumenti fuisse Aeolensem Homerum, qui soli omnium Graecorum neque lumbos in sacrificiis comburere, et exta quinis verubus torrere soleant, πέμπε enim illos dicere, quod alii Graeci πέντε. κατὰ μῆρ᾽ ἐκάη] Τμῆσϊς, κατεκαύθησαν οἱ μηροί. μίστυλλον] ἐμίστυλλον in frusta secuerunt, hinc enim Maro fecit:

Pars in frusta secant, verubusque trementia figunt.

Lusit festive hoc versu Martialis in ambitiosum quendam et ostentatorem Homericae lectionis, qui inepte verbali voce in coco nominando usus esset, quem Mistyllum vocaret, sic enim inquit:

[Page 69]
Si tibi Mistyllus cocus Aemiliane vocatur,
Dicetur quare non Taratalla mihi?

Αὐτὰρ ἐπεὶ]

Postquam exemta fames epulis, mensaeque remotae,
Crateras magnos statuunt, et vina coronant.
Ἐπεστέψαντο ποτοῖο] potu compleverunt, ut vinum in summo poculo quasi orbiculum facere videretur, vel ut attingeret labra poculi, quae et στεφάνη: vel revera coronata frondibus, seu implicita fertis pocula circumlata dicit. δαῖτα autem ἐΐσην. τὴν ἴσην καὶ ἰσομοίρως διανεμηθεϊσαν. Etiam fuere qui interpretarentur τὴν ἀγαθὴν. cum sit in Ἰλ. ί. δαιτὸς μὲν ἐΐσης οὐκ ἐπιδευεῖς, videtur enim negare Ulysses lautas epulas se requirere. Sed unde Virgilius fecit, Mensaeque remotae? Quaerunt enim Grammatici, utrum veteribus mensae de coena ablatae fuerint, et plerique hoc factum fuisse non arbitrantur, neque obstat huic opinioni fere quicquam apud Homerum, nisi illud Iliad. ω.
Ἔσθων καὶ πίνων ἔτι καὶ παρέκειτο τράπεζα.

quod sonat, quasi nondum ablata mensa fuerit. Sed et huic nodo cuneum repererunt, nam distincte aiunt hoc legendum, ad hunc modum:

Ἔσθων καὶ πίνων ἔτι, καὶ παρέκειτο τράπεζα.
mAth. lib. I.
Verum Maro ineptias istas nihil moratus veterum consuetudinem libere expressit suis versibus, praesertim astipulante suae gentis more. Plautus Asinar. Ponite pueri mensulam. Et Xenophon quoque Συμποσίῳ plane dixit, ὡς δ᾿ ἀφηρέθησαν αἰ τράπεζαι. ἐξ ἔρον ἕντο] Τμῆσις, et ἔρον τὸν ἔρωτα dixit.

Παιήονα]

Hymnus quo Apollo celebraretur παιὰν et παιών, et hoc loco aucto verbo παιήων dicitur. unde παιανίσας, quod significat et ante conflictum, clamorem, et fusis hostibus, victoriae exultationem. Vel ipsum Apollinem, ut Apollonius β. voce composita: καλὸν ἰηπαιήονα ἰηπαιήονα Φοῖβον μελπόμενοι.

Ἦμος δ᾿ ἠέλιος]

Χρονογραφεῖ et noctem et diem, illam enim relinquit Sol occidens, hanc reddit exoriens. καὶ ἐπὶ κνέφας ἦλθε, καὶ ἐπῆλθε τὸ κνέφας. Caligo noctis, quasi κινοῦν τὰ νέφη. πρυμνήσια] rudentes quibus de puppi, quae est πρύμνα, religarentur naves ad terram. de his Ovidius lusisse ista videtur Fast. 4.

[Page 70]
Nox aderat querno religant de stipite funem,
Dantque levi somno corpora functa cibo.
Lux aderat, querno soluunt de stipite funem,
Ante tamen posito tura dedere foco.

Ἠριγένεια]

Auroram roseam vocat. Maro luteam, quae roseis bigis inveheretur, quo species caeli ante ortum Solem illustris significatur. ἠριγένεια autem matutina, quae vel tum oriatur, vel id potius quod mane dicimus, gignat. Matutinum quidem Latini a splendore nominarunt, cum de tenebris iam lucescit. Matuta enim est his quae Graecis λευκσθέα.

Καὶ τότ᾿ ἔπειτ᾿ ἀνάγοντο]

Ἀνήγοντο ἢ ἀνήχθησαν, quod verbum nauticum est, deque navibus ipsis et nautis usurpatum reperitur. Xenophon Ἑλληνικῶν. α. Ὅτι αἱ τῶν Πελοπονησίων νῆες ἐξ Ἀβύδου ἀνηγμένας εἶεν. Idem: ἐπ᾿ αὐτὰς ἀναχθέντες. ἴκμενον οὖρον] secundum ventum. ἐν δ᾿ ἄνεμος πρῆσεν] ἐνέπρησε δ᾿ ἄνεμος, verbum est πρήθω, τὸ φυσῶ, dicit igitur velum de vento intumuisse. στεῖραν]Carinam quae [Ὀδ. ί.] firmior fit, quasi στεῤῥὰν dictam volunt. διαπρήσσουσα κέλευθα] [Ἰλ. ψ.] currens per fluctus, quae alibi ὑγρὰ κέλευθα. Verbo autem etiam de equis utitur, ῥίμφα πρήσσοντε κέλευθον. ὑπὸ δ᾿ ἕρμα τα μακρὰ τάνυσσαν] ὑπετάνυσσαν, ἕρματα autem dicit trabes, quibus fulcirentur erectae in littore naves.

Αὐτὰρ ὁ μήνιε]

Nunc revertitur ad Achillem et caussam ipsius, quam mater apud Iovem ageret, qui et ipse post diem iam duodecimum ab Aethiopibus in caelum revertitur. Ἀϋτὴν praelium dixit, unde clamores non absint. πτόλεμον autem παρεμπτώσει τοῦ τ pro πόλεμον. ἐκ τοῖο] pro τούτου, id est ex eo tempore, hoc est postea. ἠερίη ante lucem, hoc est mane.

Πολυδειράδος Οὐλύμποιο]

Αειρὰς cervicem significat, et ad eminentia loca transfertur. Quae autem ἐξοχαὶ sunt caeli, quo nihil levius est? Significare videtur Homẽrus distinctionem caeli, et in partes signorum duodecim, et fortasse etiam in cingula, quae designantur iis circulis, quos παραλλήλους vocant. Quibus quidem re ipsa quasi insignitum caelum non est, ita tamen quasi caelatam haec quandam speciem illius nobis repraesentant, unde et Latinam appellationem factam esse verisimile sit.

[Page 71]

Καὶ λάβε γούνων]

Γοῦνα, τὰ γόνατα, γόνυα, et μεταθέσει γοῦνα, unde et γούνασι, ἀνθερεὼν] imum mentum est, quod barba inde efflorescat. Atque hoc loco gestum supplicantium expressit. Nam prehendere genua, hoc est ad genua advolvi solebant supplices, unde et γουνοῦμαι verbum supplico. Et Plinius dicit religionem his quandam [Lib. II. c. 45.] gentium inesse, et caussam affert quodam quasi cavo nodorum in genu spiritus vitae inesse. Idem et antiquos in supplicando mentum attingere solitos scribit. Quod et de hoc Homeri loco manifestum sit. Sed de genibus alibi saepe apud hunc. Iliad. ζ.

Ἄδρηστος δ᾿ ἂρ ἕπειτα λαβὼν ἐλλίσσατο γούνων.
margἸλ. φ.
Ὁδέ οἱ σχεδὸν ἦλθε τεθηπὼς γούνων ἅψασθαι μεμαώς.

Addit et in supplicatione Priami osculum manus, cuius et ipsius Plinius meminit, his versibus:

-- ἄγχι δ᾿ ἄρα στάς,
Χερσὶν Ἀχιλλῆος λάβε γούνατα καὶ κύσε χεῖρας.
Ὀδ. ζ. γονοῦμαί σε ἄνασσα. Atque ita dicit cum ad conspectum virginis resistendum, neque tangenda sibi genua illius putasset. Item Ὀδ. χ. ἐπεσσύμενος λάβε γούνων, et γουνοῦμαι σ᾿ Ὀδυσσεῦ.

Τῖσον Ὀλύμπιε]

At tu illum ab Agamemnone spretum o Iupiter honore affice. Et mox dicit quo honore.

Ἐπεὶ οὔτοι ἔπι]

Neque enim, inquiunt, quisquam est, cuius formido tibi obstare possit. Quem enim, inquit, metuis? Sed mihi magis εἰρωνεύουσα sic loqui communi quodam usu sermonis videtur, ut dicat se nihil vereri, neque laborare etiam si ille suas preces repellat, ne magis dubitare possit se esse omnium Deorum contemtissimam. Et mox μετὰ πᾶσιν, inter omnes Deos, vel, ut alii maluerunt, apud omnes mortales. λοίγια] ἀπὸ τοῦ λοιγοῦ, pernicie et exitio. Est autem oratio significans cum quanto periculo exauditurus illam esset: Profecto, inquit, hoc pessimum est negocium, cum ad inimicitias cum Iunone suscipiendas me impellas. αὕτως] sic etiam, id est quamvis non irritata sit. Quemadmodum et Latini hac particula sunt usi. νοήση] ne sentiat te affuisse: ne videat. εἴδ᾿ ἄγε τοι] ut supra, εἴδ᾿ ἄγε μὴν πείρησαι, quasi dicatur: Si lubet, si vis. τέκμωρ] certissimum signum, quod τεκμήριον.

[Page 72]

Ἦ καὶ κυανέησι]

, inquit: Atticum, saepissime apud Platonem, ἦν δ᾿ ἐγὼ. ἦ δ᾿ ὃς, inquam et inquit. Virgilius:

—breviter
Annuit, et totum nutu tremefecit Olympum.

Δνέτμαγον digressi sunt a se. Dii autem adversum Iovi eunt, vel contra illum resistunt: nam feruntur orbes, qui sunt ἔδου Deorum, contra illam caeli conversionem, quae scilicet Iovialis est.

Αὐτίκα κερτομίοισι]

Ἐλλειπτικῶς, κερτομίοισι ῥήμασιν aut λόγοις, verbis iratis, immitibus, quasi τὸ κέαρ, id est, animum τέμνουσιν, ut Grammatici ἐτυμολογοῦσι. Significantur et convitia et maledicta, et irrisiones hoc verbo. δικαζέμεν] δικάζειν, statuere, decernere.

Χαλεποί τοι ἔσονται]

Graves, hoc est, non possis sustinere. Et mox ὄν δ᾿ ἂν ἐγὼν, et quae sequuntur, habent constructionis verborum incongruitatem, transit enim a masculino ad neutrum plurale, μή τι συ ταῦτα. Sed huiusmodi apud veteres, et in hoc poëta in primis, plurima occurrere solent. μετάλλα] sciscitare, curiose exquire. Unde fortassis magis verisimile factum esse nomen τὰ μέταλλα, quam quod, ut Plinius, quemadmodum puto, ait, μετάλλειλα esse videantur. Videtur autem verbum factum ex eo, quod percontatores unum de alio vestigent atque eliciant. εὔκηλος] id est ἕκηλος, placide, hoc est imperturbatus. δέδοικα κατὰ φρένα] πλεοναστικῶς, ubi enim metuimus nisi animo? tale est: cogitate cum animis vestris. παρείπη] blandimentis suis circumvenerit, est enim παρειπεῖν blande colloqui, suadere, denique orationis atribus aliquem aggredi. Ut I. μ.

Παρειπὼν, ἀγαθὴ δὲ παραίφασις ἐστὶν ἑταίρου.

et rursus Ἰ λ. ξ.

ἐν δ᾿ ὀαριστὺς,πάρφασις.-

Ἀλλ᾿ ἀπὸ θυμοῦ]

Magis es odiosa mihi futura, id est alienus erit a te animus meus. Demosthenes κατὰ Τιμοκράτους· ἔσται καὶ τοῦτο οὐκ ἀπὸ τοῦ πράγματος. Trachiniis, καὶ γὰρ οὐκ ἀπὸ γνώμης λέγεις. In his omnibus praepositio abhorrentiam significat. ρἵγιον] triste, luctuosum. Comparativa forma, non apparente positivo, ut ἄλγιον, λῷον, βέλτιον, φέρτερον.

Ἀλλ᾿ ἀκέουσα κάθησο]

Nunc fecit quasi foemininum ab ἀκέων, quod paulo ante posuit de

[Page 73]
Iove. Sed et veluti adverbialiter hoc eodem est usus, ut: ἀλλ᾿ ἀκέων δαίνυσθε καθημένοι. Et Ἰ λ. θ. ἤτοι Ἀθηναίη ἀκέων ἦν. Et paulo ante εἰ δ᾿ οὕτω τοῦτ᾿ ἔστι, et caetera, superbe dixit: Quid tum postea si ita est, ut scilicet suspicare de Thetide, Mihi quidem certe placiturum est. Quale hoc, Sic volo, sic iubeo. ἆσσον ἰόντε] congressi mecum. ἀάπτους] violentas, ad quas offendere exitiale sit. Ut inaccessa regia Circes, quo non sine pernicie accedi posset.

Ἐπιγνάμψασα]

Reflectens animum suum, in timore scilicet, qui paulo ante in ferocia exultasset. ὤχθησαν] commoti sunt animis, ingemuere.

Ἐπίηρα φέρων]

Gratificans, gratiam inire volens apud matrem. Odys. γ.

Αὖτίς ἐπ᾿ Ἀτρείδη Ἀγαμέμνονι ἦρα φέροντες.

κολῳόν ἐλαύνετον] turbam datis, tumultum concitatis.

Ὀλύμπιος]

Epithetis significatur Iupiter, ut cum tonans et hominum pater, atque Deûm rex, dicitur. Atque is, inquit, si videatur, funditus facile everterit omnia, ut sit στυφελίξειεν ἂν. vel proturbet de sede tua. καθάπτεσθαι ἔπεσι μαλακοῖς] περιφραστικῶς, id est placato vel delenito verbis.

Δέπας ἀμφικύπελλον]

Δέπας Ionicum verbum poculum significat, ἀμφικύπελλον formam demonstrat, ut illa genus, hac species appellatione indicetur. Est autem et κυπέλλου nomen alibi apud Homerum positum. Iliad. .

Τοὺς μὲν ἄρα χρυσέοισι κυπέλλοις υἷες Ἀχαιῶν,
Δειδέχατ᾿ ἄλλοθεν ἄλλος ἀνασταδὸν.--

Volunt autem dicta ἀπὸ τῆς κυφότητος, quod gibbera essent. Atque idem intelligendum de composita voce ἀμφικυπέλλου, ut si dicatur κυρτὸν et ἀμφίκυρτον. Alii maluerunt vel ansatum, vel quasi opere et caelatura redimitum, ut ἀμφίθετον φιάλην. De qua et ipsa dum quaerunt Grammatici, quasi in salebris diversas vias exequuntur. Etiam nos aliquid vel suspicemur, vel si placet somniemus, ut accipiamus ἀμφικύπελλον poculum, quod esset duplex, cuiusque partes sibi ipsis imponi solerent, ita ut utraque illarum poculi formam usumque haberet. Qualia sunt nunc etiam principum et opulentorum et ostentatorum magnificentiae. θεινομένην] vapulantem. ἀργαλέος ἀντιφέρεσθαι] tenuius dixit,

[Page 74]

quod sit difficile atque grave sese Iovi opponere, cum sentiat in re perniciem et malum maximum esse, ut suo mox exemplo probat. Estque Graeca figura, quale hoc: θαῦμα ἰδέσθαι, et γεγωνέμῶν ἀμφοτέρωσε, et similia plurima. τεταγὼν] Ionica forma est praeteriti indefiniti secundi, pede, inquit, vibratum deturbavit de caelo. sic enim dixit περιφραστικῶς, βηλὸν θεσπέσιον limen divinum. κάππεσον] κατέπεσον.

Κάππεσον ἐν Λήμνῳ]

De casu Vulcani φυσικῶς ἀλληγοροῦσι, volunt enim hunc esse ignem, qui in materia adhaerescere soleat, et ab aetherei ignis integritate longe absit. In Lemnum autem defertur, ubi fuisse officinae quondam praeclarae feruntur, in quibus arma bellica potissime excuderentur, de quibus et Σίντιας populos aliquid [Ὀ δ.θ.] dictos tradunt. Alii malunt colonos Tyrrhenorum, qui piratae essent, cum Lemnum occupassent, sic vocatos fuisse, ἀπὸ τοῦ σίνεσθαι, quod nocentes essent. Ideoque et alibi hos appellari ἀγριοφώνους. ὀλίγος δὲ τι θυμὸς ἐνῆεν] περιφραστικῶς, inquit, ἐλειποψύχουν, cum iam animo linquerer, affuere in tempore sinties qui me refocillarent. Plato etiam Ἥφαιστον quasi Φαῖστον praeposita litera υ. ἐτυμολογεῖ in Cratylo.

Ὡς φάτο μείδης]

Risum Deorum Platonici de alacri et quadam veluti hilari effectione divinorum operum, ad conservationem universitatis rerum, interpretati sunt. In qua, veluti propria naturae suae occupatione, iucundissime versarentur. Ad quae Proclus duos versus adducit, hos:

Δάκρυα μὲν σέθεν ἐστὶ πολυτλῆμον γένος ἀνδρῶν,
Μειδῆσαν δὲ θεῶν ἱερὸν γένος ἐβλάστησεν.

Ἐνδέξια]

Ordine, id est dextre, quod inde dicimus, quia Graeci dextra omnia fausta esse ducebant. Orsus igitur Vulcanus de dextris partibus poculum circumtulit. ᾠνοχόει] verbum significat pincernam agere, hoc est vinum haurire, Vulcanus autem Nectar Dis de cratere haurit, quae et ipsa vox vini misturam innuit, non enim merum bibebant, sed temperatum conveniente mistione seu κράσει. cui rei apta vasa κρατῆρες, et Ionice κρητῆρες. ἄσβεστος γέλως] immensus, translatio ab igne, qui ita invaluerit ut restingui nequeat. ποιπνύοντα] ministrantem. Sedulitatem illam Vulcani Diis risum movisse dicit. Sed quomodo

[Page 75]

occidit illis Sol? Ad ea hoc quae nobis accidunt referendum. Nam tum Di in sua quasi domicilia se conferunt, hoc est sidera hominibus quaeque de suis locis apparent, quae interdiu nulla conspicerentur. Iovem autem et Iunonem coniuges, poëtae introducunt, qui consanguinei essent, ambo uno patre et matre editi. Narrant autem fabulae, Iovem amasse Iunonem sororem suam, quam cum sciret esse tetricam atque severam, non fuisse ausum solicitare animum illius. Tandem hac ratione temtasse: Cum enim forte esset tempestas atrox nymbis et grandine, mutatum se in formam cuculi obtulisse Iunonis conspectui, madidum et trementem. Cuius misertam Iunonem, statim prehensum illum gremio fovisse, qua occasione Iupiter ipsam compresserit. Hoc credo inter aniles fabulas ita olim celebratum fuisse. Nam et Theocritus alicubi sic ait:

Πάντα γυναῖκες ἴσασι καὶ ὡς Ζεὺς ἠγάγεθ᾿ Ἥρην.

epilogue

Habetis explicationem primi libri Iliados Homericae, ut nostro quoque iudicio non magni faciendam, ita neque omnino abiiciendam atque contemnendam, ut speramus. Ad quod quidem exemplum, nisi quid nostro studio obstiterit, sequentes etiam libros quam licebit plurimos vobis et interpretabimur et explicabimus, ac nunc deinceps secundum, cuius lectio et voluptatem et utilitatem studiosis artium atque literarum bonarum maximam est allatura.

[Page 76]

Texts

ΥΠΟΘΕΣΙΣ ΤΗΣ Α. ΟΜΗΡΟΥ ΡΑΨΩΔΙΑΣ. Χρύσης ἱερεὺς τοῦ Ἀπόλλωνος παραγίνεται ἐπὶ τε ναύσταθμον τῶν Ἑλλήνων, βουλόμενος λυτρώσασθαι τὸν θυγατέρα ἀυτοῦ Χρυσηΐδα· οὐκ ἀπολαβὼν δὲ, ἀλλὰ καὶ μεθ᾿ ὕβρεως ἀποδιωχθεὶς ὑπὸ Ἀγαμέμνονος, ηὔξατο τῷ Ἀπόλλωνι κατὰ τῶν Ἑλλήνων· λοιμοῦ δὲ γενομένου καὶ πολλῶν, ὡς εἰκὸς, διαφθειρομένων, ἐκκλησίαν Ἀχιλλεὺς συνήγαγε. Κάλχαντος δὲ διασαφήσαντος τὴν ἀληθῆ αἰτίαν, καὶ κελεύσαντος Ἀχιλλέως ἐξιλάσκεσθαι τὸν θεὸν Ἀγαμέμνων ὀργισθεὶς. διηνέχθη πρὸς τὸν Ἀχιλλέα καὶ ἀυτοῦ τὸ γέρας ἀπέσπασε τὴν Βρισηΐδα. ὁδὲ ὀργίζεται τοῖς Ἕλλησι. Θέτις δὲ τοῦ υἱοῦ δεηθέντος εἰς Ὄλυμπον ἀνελθοῦσα, ἠτήσατο παρὰ τοῦ Διός, ὥπως τοὺς Τρῷας ἐπικρατεστέρους τῶν Ἑλλήνων ποιήσῃ. Ἥρα δὲ γνοῦσα τοῦτο, διηνέχθη πρὸς τὸν Δία, ἕως αὐτοῖς διέλυσεν Ἡφεστος οἰνοχοήσας ἐν ἐκπώματι χρυσείῳ· οἱ δὲ τὸ λοιπὸν τῆς ἡμέρας εὐωχηθέντες εἰς ὕπνον τρέπονται.

[Page 77]

ARGUMENTUM A. HOMERI COMPOSITIONIS. Chryses sacerdos Apollinis, accedit ad navale Graecorum, volens redimere filiam suam Chryseidem: hanc cum non recuperasset, sed et cum contumelia expulsus esset ab Agamemnone, precatus est Apollinem contra Graecos. Peste autem orta, et multis, ut consentaneum est, absumtis, concionem Achilles coëgit. Calchante autem aperiente veram caussam, cum suaderet Achilles placandum esse deum, Agamemnon iratus invectus est in Achillem, et ipsius praemium abstulit, nempe Briseïda. Is vero irascitur Graecis. Thetis autem filio precante, in caelum ascendens, petiit a Iove ut Troianos superiores Graecis faciat. Iuno autem hoc noscens, altercata est cum Iove, quousque ipsos reconciliavit Vulcanus, vinum fundens in poculo aureo. Illi autem reliquum diei convivantes in somnum vertuntur.

[Page 78]

ΙΛΙΑΔΟΣ ΟΜΗΡΟΥ Η Α. ΡΑΨΩΔΙΑ. Λοιμὸς καὶ μῆνις. Ἄλφα λιτὰς χρύσου, λοιμὸν στρατοῦ, ἔχθος ἀνάκτων.

Μῆνιν ἄειδε
θεὰ
Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
Οὐλομένην
, ἣ μυρί᾽ Ἀχαιοῖς ἄλγε᾽ ἔθηκεν·
Πολλὰς δ᾽ ἰφθίμους
ψυχας ἄϊδι προΐαψεν
Ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν,
Οἰωνοῖσί τε
πᾶσι· (
Διὸς δ᾽ ἐτελείετο βουλή
)
Ἐξ οὗ
δὴ τὰ πρῶτα
διαστήτην
ἐρίσαντε
Ἀτρείδης τε ἄναξ
ἀνδρῶν
,
καὶ δῖος Ἀχιλλεύς
,
Τίς τ᾽ ἄρ
σφωε θεῶν ἔριδι ξυνέηκε μάχεσθαι;
Λητοῦς, καὶ Διὸς
υἱός. ὁ γὰρ βασιλῆϊ χολωθεὶς
Νοῦσον ἀνὰ
στρατὸν ὦρσε
κακήν
, (ὀλέκοντο δὲ
λαοὶ
)
Οὕνεκα
τὸν Χρύσην ἠτίμησ᾽
ἀρητῆρα
Ἀτρεΐδης. ὁ γὰρ ἦλθε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν,
Λυσόμενός τε θύγατρα, φέρων τ᾽
ἀπερείσι᾽ ἄποινα,
Στέμματ᾽
ἔχων ἐν χερσὶν ἑκηβόλου Ἀπόλλωνος,
Χρυσέῳ
ἀνὰ
σκήπτρῳ
· καὶ ἐλίσσετο πάντας Ἀχαιούς,
Ἀτρείδα δὲ μάλιστα δύω
κοσμήτορε
λαῶν.
Ἀτρεῖδαί
τε καὶ ἄλλοι
εὐκνήμιδες
Ἀχαιοί,
Ὑμῖν μὲν θεοὶ
δοῖεν
ὀλύμπια δώματ᾽
ἔχοντες
Ἐκπέρσαι
Πριάμοιο πόλιν
, εὖ δ᾽ οἴκαδ᾽ ἱκέσθαι.
Παῖδα δέ μοι λύσατε φίλην, τάδ᾽ ἄποινα δέχεσθε,
Ἁζόμενοι Διὸς υἱὸν ἑκηβόλον Ἀπόλλωνα.
Ἔνθ᾽ ἄλλοι μὲν πάντες
ἐπευφήμησαν
Ἀχαιοί,
Αἰδεῖσθαί θ᾽ ἱερῆα, καὶ ἀγλαὰ δέχθαι ἄποινα·
Ἀλλ᾽ οὐκ Ἀτρείδῃ Ἀγαμέμνονι ἥνδανε θυμῷ,
Ἀλλὰ κακῶς ἀφίει,
κρατερὸν δ᾽ ἐπὶ
μῦθον ἔτελλε.
[Page 79]

ILIADIS I. ILIADIS HOMERI, AUT A. COMPOSITIO. Pestis et Ira. A, Preces Chrysae, pestem exercitus, inimicitias regum.

IRAM cane dea Musa Pelidae Achillis
Perniciosam, quae infinitos Achivis dolores imposuit,
Multas autem fortes animas Plutoni praemisit
Heroum: ipsos autem laniamenta fecit canibus
Avibusque omnibus: Iovis autem perficiebatur voluntas.v. consilium
Ex quo sane primum dissenserunt litigantes,
Atridesque rex virorum et divus Achilles,
Quisnam ipsos deorum liti commisit ut pugnarent?
Latonae et Iovis filius. hic enim regi iratus,
Morbum per exercitum suscitavit malum peribant autem populi
Quoniam Chrysen inhonoravit sacerdotem
Atrides. hic enim venit celeres ad naves Achivorum,
Liberaturusque filiam ferensque infinita precia liberationis,
Coronamque habens in manibus longe iaculantis Apollinis,
Aureo cum sceptro: et obsecrabat omnes Achivos,
Atridas autem maxime, duos principes populorum,
Atridaeque et alii bene ocreati Achivi,
Vobis quidem dii dent, caelestia domicilia habentes,
Expugnare Priami civitatem, feliciter vero domum reverti.
Filiam autem mihi solvite dilectam, haec vero precia liberationis accipite,
Venerantes Iovis filium longe iaculantem Apollinem.
Tunc alii quidem omnes faverunt linguis Achivi:
Reverendumque sacerdotem, et splendida accipienda precia liberationis:
At non Atridae Agamemnoni placuit animo,
Sed inciviliter dimisit, gravem et sermonem mandavit.
[Page 80]
Μή σε γέρον κοίλῃσιν ἐγὼ παρὰ νηυσὶ κιχείω,
Ἢ νῦν δηδύνοντ᾿, ἢ ὕστερον αὖτις ἰόντα,
Μὴ νύ τοι οὐ χραίσμη σκῆπτρον, καὶ στέμμα θεοῖο.
Τὴν δ᾿ ἐγὼ οὐ λύσω,
πρίν μιν
καὶ γῆρας ἔπεισιν,
Ἡμετέρῳ ἐνὶ οἴκῳ
ἐν Ἄργεϊ
τηλόθι πάτρης
Ἱστὸν ἐποιχομένην
, καὶ ἐμὸν λέχος αἰπόωσαν.
Ἀλλ᾿ ἴθι
, μή μ᾿ ἐρέθιζε σαώτερος ὥς κε νέηαι.
Ὡς ἔφατ᾿. ἔδδεισε δ᾿ ὁ γέρων, καὶ ἐπείθετο μύθῳ.
Βῆ δ᾿ ἀκέων
παρὰ θῖνα
πολυφλοίσβοιο
θαλάσσης.
Πολλὰ δ᾿ ἔπειτ᾿
ἀπάνευθε κιὼν ἠρᾶθ᾿ ὁ γεραιὸς
Ἀπόλλωνι ἄνακτι, τὸν ἠύκομος τέκε Λητώ·
Κλῦθί μευ αῤγυρότοξ’
ὅς Χρύσην ἀμφιβέβηκας
,
Κίλλου τε ζαθέην, Τενέδοιό τε ἶφι ἀνάσσεις.
Σμινθεῦ
·
εἴ ποτέ
τοι χαρίεντ᾿ ἐπὶ νηὸν
ἔρεψα
,
Ἢ εἰ δή ποτέ τοι
κατὰ πίονα
μηρί᾿ ἔκηα
Ταύρων, ἠδ᾿ αἰγῶν, τόδε μοι κρήηνον ἐέλδωρ,
Τίσειαν Δαναοί ἐμὰ δάκρυα σοῖσι βέλεσσιν.
Ὡς ἔφατ᾿ εὐχόμενος.
τοῦ δ᾿ ἔκλυε
φοῖβος Ἀπόλλων·
Βῆ δὲ κατ᾿ οὐλύμποιο
καρήνων χωόμενος κῆρ,
Τόξ᾿ ὤμοισιν
ἔχων ἀμφιρεφέα τε φαρέτρην.
Ἔκλαγξαν δ᾿ ἄρ᾿
ὀϊστοὶ ἐπ᾿ ὤμων, χωομένοιο
Αὐτοῦ κινηθέντος· ὅδ᾿ ἤϊε νυκτὶ ἐοικώς.
Ἕζετ᾿ ἔπειτ᾿
ἀπάνευθε νεῶν
, μετὰ δ᾿ ἰὸν ἕηκε·
Δεινὴ δὲ κλαγγὴ γένετ᾿ ἀργυρέοιο
βιοῖο
.
Οὐρῆας μὲν πρῶτον ἐπῴχετο, καὶ
κύνας ἀργούς.
Αὐτὰρ ἔπειτ᾿
αὐτοῖσι
βέλος ἐχεπευκὲς ἀφιείς,
Βάλλ᾿· αἰεί δὲ πυραὶ νεκύων καίοντο θαμειαί.
Ἐννῆμαρ
μὲν ἀνὰ στρατὸν ᾤχετο κῆλα θεοῖο·
Τῇ δεκάτη δ᾿ ἀγορήνδε καλέσσατο λαὸν Ἀχιλλεύς.
Τῷ γὰρ ἐπὶ φρεσὶ
θῆκε θεὰ λευκώλενος Ἥρη·
(Κήδετο γὰρ Δαναῶν, ὅτι ῥὰ θνήσκοντας ὁρᾶτο.)
Οἱ δ᾿ ἐπεὶ οὖν ἤγερθεν, ὁμηγερέες τ᾿ ἐγένοντο,
Τοῖσι δ᾿ ἀνιστάμενος
μετέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεὺς,
Ἀτρείδη, νῦν ἄμμε παλιμπλαγχθέντας ὀΐω
[Page 81]
Ne te, senex, cavas ego apud naves offendam,
Vel nunc tardantem, vel post denuo venientem:
Non utique tibi proderit sceptrum et corona dei:
Hanc autem ego non solvam antequam ipsam et senectus adeat,
Nostra in domo Argis procul a patria
Telam percurrentem, et meum lectum curantem:
Sed abi, ne me irrites, salvus ut redeas.
Sic dixit. timuit autem senex, et obedivit mandato:
Ibat autem tacitus iuxta littus multistrepentis maris.
Multum autem postea seorsum vadens imprecabatur senex
Apollinem regem, quem pulcricoma peperit Latona:
Audi me argenteum arcum habens, qui Chrysam tueris,
Cillamque valde divinam, Tenedoque fortiter imperas,
Smintheu, si quando tibi gratum templum coronavi,
Vel si quando tibi pingues coxas cremavi
Taurorum et caprarum, hoc mihi perfice desiderium.
Pendant poenas Danai ob meas lacrymas tuis sagittis.
Sic dixit orans. hunc autem exaudivit Phoebus Apollo.
Descendit autem ex caeli verticibus iratus cor,
Arcus in humeris habens, circumtectamque pharetram:
Clanxerunt autem sagittae in humeris irati,
Quum moveretur: ipse autem ibat nocti similis:
Sedit postea seorsum a navibus, sagittam autem immisit:
Terribilis autem clangor factus est argentei arcus.
Mulos quidem primum invasit et canes veloces. v.albos.
Sed postea in ipsos sagittam mortiferam immittens
Iecit: semper autem pyrae mortuorum incendebantur frequentes.
Novem dies quidem per exercitum ibant sagittae dei:
Decimo autem ad concionem vocavit populum Achilles:
Huic nam in mentibus posuit dea albas-ulnas habens Iuno:
(Curam namque gerebat Danaorum, quia utique morientes videbat.)
Hi autem postquam congregati sunt in unumque convenerunt,
Hos exurgens affatus est pedes-velox Achilles:
Atride, nunc nos iterum errantes puto
[Page 82]
Ἂψ ἀπονοστήσειν, εἴκεν θάνατόν γε φύγοιμεν,
Εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ, καὶ λοιμὸς Ἀχαιοὺς.
Ἀλλ᾿ ἄγε δὴ τινα
μάντιν
ἐρείομεν, ἤ ἱερῆα,
Ἢ καὶ ὀνειροπόλον, (καὶ γὰρ τ᾿ ὄναρ ἐκ Διός ἐστιν)
Ὅς κ᾿ εἴποι ὅτι τόσσον ἐχώσατο φοῖβος Ἀπόλλων·
Εἴ τ᾿ἂρ᾿ ὅγ΄
εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται, εἴθ᾿ ἐκατόμβης,
Αἴ κέν πως ἀρνῶν κνίσης αἰγῶν τε τελείων
Βούλεται
ἀντιάσας
, ἡμῖν ἀπὸ λοιγὸν ἀμῦναι.
Ἤτοι ὅγ᾿ ὣς εἰπὼν, κατ᾿ ἂρ᾿ ἕζετο
τοῖσι δ᾿ ἀνέστη
Κάλχας Θεστορίδης οἰωνοπόλων
ὅχ᾿ ἄριστος
,
Ὅς ᾔδη
τά τ᾿ ἐόντα, τά τ᾿ ἐσσόμενα, πρό τ᾿ ἐόντα,
Καὶ νήεσσ᾿ ἡγήσατ᾿ Ἀχαιῶν Ἴλιον εἴσω,
Ἣν διὰ μαντοσῦνην, τήν οἱ πόρε φοῖβος Ἀπόλλων·
Ὅς σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν,
Ὦ Ἀχιλεῦ, κέλεαί με Διῒ φίλε μυθήσαθς,
Μῆνιν Ἀπόλλωνος ἑκατηβελέταο ἄνακτος;
Τοι γὰρ ἐγὼν ἐρέω·
σὺ δὲ σύνθεο
καί μοι ὄμοσσον,
Ἦ μέν
μοι πρόφρων ἔπεσιν, καὶ χερσὶν ἀρήξειν.
Ἦ γὰρ ὀΐομαι ἄνδρα χολωσέμεν, ὅς μέγα πάντων
Ἀργείων κρατέει, καὶ οἱ πείθονται Ἀχαιοί.
"Κρείσσων γὰρ
βασιλεὺς ὅτε χώσεται ἀνδρὶ χέρηϊ,
Εἴπερ γὰρ τε χόλος γε καὶ αὐτῆμαρ
καταπέψῃ
,
Ἀλλά γε καὶ μετόπισθεν ἔχει
κότον
ὄφρα τελέσσῃ
Ἐν στήθεσσιν ἑοῖσι. σὺ δὲ φράσαι εἴ με σαώσεις.
Τόν δ᾿ ἀπαμειβόμενος προσέφη πόδας ὠκὐς Ἀχιλλεύς,
Θαρσήσας μάλα, εἰπὲ θεοπρόπιον ὅ, τι οἶσθα.
Οὐ μὰ γὰρ Ἀπόλλωνα Διῒ φίλον, ᾧ τε σὺ Κάλχαν
Εὐχόμενός Δαναοῖσι θεοπροπίας ἀναφαίνεις,
Οὔτις ἐμεῦ
ζῶντος καὶ ἐπὶ χθονὶ δερκομένοιο,
Σοὶ κοίλης παρὰ νηθσὶ βαρείας, χεῖρας ἐποίσει
Συμπάντων Δαναῶν,
οὐδ᾿ ἢν Ἀγαμέμνονα
εἴπῃς,
Ὅς νῦν πολλὸν ἄριστος ἐνὶ στρατῷ εὔχεται εἶναι.
Καὶ τότε δὴ θάρσησε, καὶ ἤυδα μάντις ἀμῦμων,
Οὔτ᾿ ἂρ᾿ ὅ γ᾿ εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται, οὔθ᾿ ἑκατόμβης·
[Page 83]
Retrocessuros (si modo mortem quidem fugiamus)
Siquidem simul bellumque domat et pestis Achivos.
Sed age iam alique vatem interrogemus, vel sacerdotem,
Vel et somniorum interpretem (etenim somnium ab Iove est)
Qui dicat, cur tantum iratus est Phoebus Apollo:
Sive hic nos ob-vota non reddita incusat sive ob hecatomben:
Aut si forte ovium nidorem, caprarumque integrarum
Assecutus velit a nobis pestem depellere.
Certe hic ita locutus sedit: his autem resurrexit
Calchas Thestorides, augurum longe optimus,
Qui sciebat et praesentia, et futura, et praeterita,
Et navibus dux fuit Achivorum Ilium intra,
Suampropter vaticinationem, quam ei praebuit Phoebus Apollo:
Qui ipsis bene-sapiens concionatus est, et dixit,
O Achilles, iubes ne me Iovi dilecte, loqui
Iram Apollinis longe-iaculantis regis?
Igitur ego dico: tu autem paciscere, et mihi iura,
Certe quidem mihi promtus verbis et manibus auxiliari.
Certe enim puto virum iratum iri, qui valde omnium
Argivorum dominatur, et ei obediunt Achivi.
Potentior enim rex quando irascitur viro inferiori,
Quamvis enim iram et eodem die decoxerit,
Tamen et postea retinet iram, donec perfecerit
In pectoribus suis. tu autem dic si me servabis.
Hunc autem respondens allocutus est pedes velox Achilles,
Confisus valde dic vaticinium quod scis.
Non enim per Apollinem Iovi dilectum (cui tu Calchas
Vota faciens Danais vaticinia ostendis)
Nemo, inquam, me vivente et in terra vidente,
Tibi cavas apud naves graves manus inferet
Cunctorum Danaorum, neque si Agamemnona dicas,
Qui nunc longe potentissimus in exercitu iactatur esse.
Et tunc iam fidit, et dixit vates irreprehensibilis,
Neque hic nos ob-vota non-reddita incusat, neque ob hecatomben,
[Page 84]
Ἀλλ᾿ ἕνεκ᾿ ἀρητῆρος ὃν ἠτίμησ᾿ Ἀγαμέμνων,
Οὐδ᾿ ἀπέλυσε θύγατρα, καὶ οὐκ ἀπεδέξατ᾿ ἄποινα,
Τοὔνεκ᾿ ἄρ᾿ ἄλγε᾿ ἔδωκεν ἑκήβόλος ἠδ᾿ ἔτι δώσει·
Οὐ δ᾿ ὅ γε πρὶν λοιμοῖο βαρείας χεῖρας ἀφέξει,
Πρίν γ᾿ ἀπὸ πατρὶ φίλῳ δόμεναι
ἑλικώπιδα κούρην
Ἀπριάτην, ἀνάποινον, ἄγειν θ᾿ ἰερὴν ἑκατόμβην
Ἐς Χρύσην. τότε κέν μιν ἱλασσάμενοι
πεπίθοιμεν
.
Ἤτοι ὅγ᾿ ὣς εἰπὼν κατ᾿ ἂρ᾿ ἐζετο. τοῖσι δ᾿ ἀνέστη
Ἥρως Ἀτρείδης
εὐρυκρείων Ἀγαμέμνων
Ἀχνύμενος· μένεος δὲ μέγα φρένες
ἀμφι μέλαιναι
Πίμπλαντ᾿, ὄσσε δὲ οἱ πυρὶ λαμπετόωντι ἐΐκτην.
Κάλχαντα πρώτιστα κακ᾿ ὀσσόμενος προσέειπε,
Μάντι κακῶν
οὐ πώ ποτέ μοι
τὸ κρήγυον
εἶπας·
Αἰεί τοι τά κάκ᾿ ἐστὶ φίλα φρεσὶ μαντεύεσθαι·
Ἐσθλὸν δ᾿ οὐ δέ τι πω εἶπας ἔπος, οὐδ᾿ ἐτέλεσσας·
Καὶ νῦν ἐν Δαναοῖσι θεοπροπέων ἀγορεύεις,
Ὡς δὴ τοῦ δ᾿ ἕνεκά σφιν ἑκηβόλος ἄλγεα τεύχει,
Οὕνεκ᾿ ἐγὼ κούρης Χρυσηΐδος ἀγλα᾿ ἄποινα
Οὐκ ἔθελον δέξασθαι. ἐπεὶ πολὺ βούλομαι αὐτὴν
Οἴκοι ἔχειν· καὶ γάρ ῥα Κλυταιμνήστρης
προβέβουλα
,
Κουριδίης ἀλόχου, ἐπεὶ οὐ ἔθεν ἐστὶ χερείων
Οὐ δέμας, οὐδὲ φυὴν, οὔτ᾿ ἂρ φρένας, οὔτέ τι ἔργα.
Ἀλλὰ καὶ ὣς
ἐθέλω δόμεναι πάλιν, εἰ τόγ᾿ ἄμεινον,
Βούλομ᾿ ἐγὼ
λαὸν σόον ἔμμεναι, ἢ ἀπολέσθαι.
Αὐτὰρ ἐμοὶ γέρας αὐτιχ᾿ ἐτοιμάσατ᾿, ὄφρα μὴ οἶος
Ἀργείων ἀγέραστος ἔω· ἐπεἰ οὐδὲ ἔοικε.
Λεύσετε γὰρ τό γε πάντες, ὅ μοι γέρας ἔρχεται ἄλλῃ.
Τόν δ᾿ ἠμείβετ᾿ ἔπειτα ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς·
Ἀτρείδη
κύδιστε
, φιλοκτεανώτατε πάντων,
Πῶς γάρ τοι δώσοισι γέρας μεγάθυμοι Ἀχαιοί;
Οὐδέ τι πω ἴδμεν
ξυνήϊα
κείμενα πολλά·
Ἀλλὰ τὰ μὲν πολίων ἐξεπράθομεν,
τὰ δέδασται
,
Λαοὺς δ᾿ οὐκ
ἐπέοικε παλίλλογα ταῦτ᾿ ἐπαγείρειν.
Ἀλλὰ σὺ μὲν νῦν τήν δε θεῷ πρόες· αὐτὰρ Ἀχαιοί
[Page 85]
Sed gratia sacerdotis quem inhonoravit Agamemnon,
Neque liberavit filiam, et non accepit precia liberationis,
Idcirco dolores dedit longe iaculans, et adhuc dabit:
Neque hic prius a peste graves manus continebit,
Quam patri dilecto reddatur illicibus oculis puella,
Inemta, sine redemtionis precio, et ducatur sacra hecatomba
In Chrysam, tunc ipsum forte placantes persuadebimus.
Certe hic ita locutus consedit: his autem surrexit
Heros Atrides late-dominans Agamemnon
Contristatus: ira autem valde, mens circumfusa caligine,
Plena erat, oculi autem ipsi igni lucenti similes erant,
Calchanta primum male intuens allocutus est.
Vates rerum malarum, nunquam mihi gratum dixisti:
Semper animo tuo iucundum est mala vaticinari,
Bonum autem nondum aliquod dixisti verbum, neque perfecisti.
Et nunc inter Danaos vaticinans concionaris,
Quod idcirco ipsis longe iaculans dolores facit,
Quoniam ego puellae Chryseidis praeclara liberationis precia
Non volui accipere: quoniam valde cupio ipsam
Domi habere.etenim Clytaemnestrae praeposui
Uxori quam virginem puellam duxi: quum non ipsa inferior sit,
Neque corpore, neque indole, neque mentibus, neque item operibus.
Sed nihilominus, volo ipsam reddere, si hoc est melius:
Volo ego populum salvum esse potius, quam perire.
Sed mihi praemium statim praeparate, ut non solus
Argivorum sim sine munere: nam neque decet.
Videtis nam hoc omnes, quod mihi praemium abit alio.
Huic autem respondit postea pedibus praestans divus Achilles:
Atride gloriosissime, avarissime omnium:
Quomodo nam tibi dabunt praemium magnanimi Achivi?
Neque item adhuc scimus communia reposita multa,
Sed quae quidem ex urbibus depraedati sumus, ea divisa sunt:
Populos autem non decet iterum-collecta haec congregare.
Sed tu quidem nunc hanc deo permitte: at Achivi
[Page 86]
Τριπλῇ τετραπλῇ τ᾿ ἀποτίσομεν, αἴκὲ ποθι Ζεὺς
Δῶσι πόλιν Τροίην εὐτείχεον ἐξαλαπάξαι.
Τὸν δ᾿ ἀπαμειβόμενος προσέφη κρείων Ἀγαμέμνων,
Μήδ᾿ οὕτως, ἀγαθός περ ἐὼν
θεοείκελ᾿ Ἀχιλλεῦ
,
Κλέπτενόῳ
· ἐπεὶ οὐ
παρελεύσεαι
, οὐδέ με πείσεις.
Ἠὲ θέλεις
ὄφρ᾽ αὐτὸς ἔχης γέρας, αὐτὰρ ἔμ αὔτως
Ἧσθαι δευόμενον· κέλεαι δέ με τήν δ᾿ ἀποδοῦναι;
Ἀλλ᾿ εἰ μὲν
δώσοισι γέρας μεγάθυμοι Ἀχαιοί,
Ἄρσαντες κάτα θυμὸν ὅπως ἀντάξιον ἔσται·
Εἰ δέ κε μὴ δωωσιν, ἐγὼ δέ κεν αὐτὸς ἕλωμαι
Ἢ τεὸν, ἢ Αἴαντος
ἰὼν γέρας, ἢ Ὀδυσῆος
Ἄξω ἑλών· ὁ δέ κεν κεχολώσεται, ὅν κεν ἵκωμαι.
Ἀλλ᾿ ἠτοι μὲν ταῦτα μεταφρασόμεσθα καὶ αὖτις.
Νῦν δ᾿ ἄγε νῆα μέλαιναν ἐρύσσομεν εἰς ἅλα δῖαν,
Ἐς δ᾿ ἐρέτας
ἐπιτηδὲς ἀγείρομεν
, ἐς δ᾿ ἑκατόμβην
Θείομεν,
ἀν δ᾿
αὐτὴν Χρυσηΐδα καλλιπάρῃον
Βήσομεν· εἶς δέ τις ἀρχὸς ἀνὴρ βουληφόρος ἔστω,
Ἢ Αἴας, ἢ Ἰδομενεὺς, ἢ δῖος Ὀδυσσεὶς·
Ἠὲ σὺ Πηλείδη πάντων
ἐκπαγλότατ᾿
ἀνδρῶν,
Ὄφρ᾿ ἡμῖν
ἑκάεργον ἱλάσσεαι ἱερὰ ῥέξας.
Τὸν δ᾿ ἂρ᾿ ὑπόδρα
ἰδὼν προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεὺς.
Ὤμοι ἀναιδείην ἐπιειμένε, κερδαλεόφρον,
Πῶς τίς τοι
πρόφρων ἔπεσιν πείθηται Ἀχαιῶν,
Ἢ ὁδὸν ἐλθέμεναι
, ἢ ἀνδράσιν ἶφι μάχεσθαι;
Οὐ γὰρ ἐγὼ Τρώων
ἕνεκ’ ἤλυθον
αἰχμητάων
Δεῦρο μαχησόμενος· ἐπεὶ οὔτι μοι
αἴτιοί
εἰσιν.
Οὐ γὰρ πώποτ’
ἐμὰς βοῦς ἤλασαν, οὐδὲ μὲν ἵππους,
Οὐδὲ ποτ᾿ ἐν
Φθίῃ
ἐριβώλακι βωτιανείρῃ
Καρπὸν ἐδηλήσαντ’·
ἐπει ὴ μάλα
πολλὰ μεταξὺ
Οὔρεά τε σκιόεντα, θάλασσά τε ἠχήεσσα·
Ἀλλά σοι ὦ μέγ᾿ ἀναιδὲς ἅμ᾽ ἐσπόμεθ᾿, ὄφρα σὺ χαίρῃς,
Τιμὴν ἀρνύμενοι
Μενελάῳ, σοι τε κυνῶπα,
Πρὸς Τρώων,
τῶν οὔτι
μετατρέπῃ, οὐδ᾿ ἀλεγίζεις·
Καὶ δή μοι
γέρας αὐτὸς ἀφαιρήσεσθαι ἀπειλεῖς,
[Page 87]
Tripliciter quadrupliciterque compensabimus, si quando Iupiter
Det urbem Troiam bene muratam debellare.
Huic autem respondens dixit rex Agamemnon:
Neque sic, quamvis sis fortis, deo similis Achilles
Falle mente, quoniam non praeteribis, neque mihi persuadebi.
Nunquid vis ut ipse habeas praemium sed me invanum
Sedere indigentem, iubes autem me hanc reddere?
Sed si quidem dabunt praemium magnanimi Achivi,
Accommodantes secundum animum meum ut aeque dignum sit.
Si autem non dederint, ego certe ipse accipiam
Vel tuum, vel Aiacis veniens praemium, vel Ulyssis
Abducam accipiens: ille autem irascetur ad quem ibo.
Sed certe quidem de his post consultabimus etiam alias:
Nunc autem age navem nigram deducamus in mare divum.
Intus autem remiges idonee congregemus, intus autem hecatomben
Ponamus, ipsam vero Chryseida pulcram genas
Ascendere faciamus: unus autem aliquis princeps vir consultor sit,
Vel Aiax vel Idomeneus, vel divus Ulysses,
Vel tu Pelide omnium terribilissime virorum,
Ut nobis longe iaculantem places sacra faciens.
Hunc autem torve intuens allocutus est pedes-velox Achilles,
Heu impudentia indute, vulpina mente praedite,
Quomodo aliquis tibi promtus obediens verbo erit Achivorum,
Vel ut ad insidias eat, vel adversus viros fortiter pugnet?
Non enim ego Troianorum gratia veni hastatorum
Huc pugnaturus (quum nulla in re ipsos incusare possim.
Non enim unquam meas boves abegerunt, neque equos,
Neque unquam in Phthia glebosa populosa
Fructum laeserunt, quoniam valde multi
Montesque umbrosi intermedii sunt, mareque resonans)
Sed te, o valde impudens, consequimur ut tu gaudeas,
Honorem conservantes Menelao, tibique canino-vir-aspectu,
A Troianis, quos neque revereris, neque curas,
Et iam mihi praemium ipse auferre minaris,
[Page 88]
Ὦ ἔπι
πόλλ’ ἐμόγησα, δόσαν δέ μοι
uἷες Ἀχαιῶν
,
Οὐ μὲν σοί ποτε ἶσον ἔχω γέρας, ὁππότ᾿ Ἀχαιοὶ
Τρώων ἐκπέρσωσ᾿ εὐναιόμενον πτολίεθρον.
Ἀλλὰ τὸ μὲν πλεῖον
πολυάϊκος πολέμοιο
Χεῖρες ἐμαὶ διέπουσ᾿ ἀτὰρ ἤν ποτε δασμὸς ἵκηται,
Σοὶ τὸ γέρας πολὺ μεῖζον, ἐγὼ δ᾿ ὀλίγον τε φίλον τε
Ἔρχομ᾿ ἔχων ἐπὶ νῆας, ἐπὴν κεκάμω πολεμίζων.
Νῦν δ᾿ εἶμι
Φθίηνδ᾽, ἐπειὴ πολὺ φέρτερόν ἐστὶν
Οἴκαδ᾿ ἴμεν σὺν νηυσὶ κορωνίσιν, οὐδέ σ᾿ ὀΐω
Ἐνθάδ᾿ ἄτιμος
ἐὼν,
ἄφενος
καὶ πλοῦτον ἀφύξειν.
Τόν δ᾿ ἠμείβετ’ ἔπειτα ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων,
Φεῦγε μάλ᾿
, εἵ τοι θυμὸς ἐπέσσυται· οὐδέ σ᾿ ἔγωγε
Λἱσσομαι εἵνεκ᾿ ἐμεῖο μένειν· πὰρ᾽ ἔμοιγε καὶ ἄλλοι,
Οἴ κέ με τιμήσουσι· μάλιστα δὲ μητίετα Ζεύς.
Ἔχθιστος δὲ μοι ἐσσὶ διοτρεφέων βασιλήων.
Αἰεὶ γὰρ τοι ἔρις τε φίλη, πόλεμοί τε μάχαι τε.
Εἰ μάλα καρτερός
ἐσσι, θεός που σοι τόγ᾿ ἔδωκεν.
Οἴκαδ᾿ ἰὼν σὺν νηυσί τε σῇς, καὶ σοῖς ἑτάροισι,
Μυρμιδόνεσσιν ἄνασσε· σέθεν δ᾿ ἐγὼ οὐκ ἀλεγίζω,
Οὐδ᾿ ὄθομαι κοτέοντος·
ἀπειλήσω
δέ τοι ὧδε,
Ὡς ἔμ᾿ ἀφαιρεῖται Χρυσηΐδα φοῖβος Ἀπόλλων,
Τὴν μὲν ἐγὼ σὺν νηί τ᾿ ἐμῇ, καὶ ἐμοῖς ἑτάροισι
Πέμψω. ἐγὼ δὲ κ᾿ ἄγω Βρισηΐδα καλληπάρῃον
Αὐτὸς ἰὼν κλισίκηνδε τὸ σὸν γέρας· ὄφρ᾽ εὖ εἰδῇς
Ὅσσον φέρτερός εἰμι σέθεν στυγέῃ δὲ καὶ ἄλλος
Ἶσον ἐμοὶ φάσθαι, καὶ ὁμοιωθήμεναι ἄντην.
Ὣς φάτο. Πηλείωνι δ᾿ ἄχος γένετ᾿, ἐν δὲ οἱ ἦτορ
Στήθεσσιν λασίοισι
διάνδιχα μερμήριξεν,
Ἢ ὅγε
φάσγανον ὀξὺ ἐρυσσάμενος παρὰ μηροῦ,
Τοὶς μὲν ἀναστήσειεν, ὅ δ᾿ Ἀτρείδην ἐναρίξοι,
Ἠὲ χόλον παύσειεν, ἐρητύσειέ τε θυμὸν.
Ἕως
ὅ ταῦθ᾿ ὥρμαινε
κατὰ φρένα καὶ
κατὰ θυμὸν,
Ἕλκετο δ᾿ ἐκ
κολεοῖο μέγα ξίφος· ἦλθε δ᾿ Ἀθήνη
Οὐρανόθεν.
πρὸ γὰρ ἧκε
θεὰ λευκώλενος Ἥρη,
[Page 89]
Super quo multum laboravi, dederunt autem mihi filii Achivorum
Non equidem tibi unquam aequale habeo praemium, quando Achivi
Troianorum depraedabuntur bene-habitata urbem:
Sed quidem maiorem partem impetuosi belli
Manus meae gubernant. sed siquando divisio venerit,
Tibi praemium multo maius, ego parvumque dilectumque tamen
Habens venio ad naves, postquam laboravi bellans.
Nunc autem vado Phthiam, quoniam multo melius est
Domum ire cum navibus rostratis: neque te puto
Hic inhonoratus cum sim, divitias et opes exhausturum.
Hunc autem respondit postea rex virorum Agamemnon,
Fuge sane, si tibi animo sedet: neque te ego
Rogo gratia mei manere: apud me et alii erunt,
Qui me honorabunt, maxime autem prudens Iupiter.
Inimicissimus autem mihi es regum a Iove nutritorum.
Semper enim tibi contentioque grata, bellaque pugnaeque.
Si valde fortis es, deus certe tibi hoc dedit.
Domum vero vadens cum navibusque tuis et tuis sociis,
Myrmidonibus impera: te autem ego non curo,
Neque magni-facio irascentem. minabor autem tibi sic,
Quoniam a me aufert Chryseida Phoebus Apollo,
(Hanc quidem ego cum navique mea et meis sociis
Mittam) ego quoque abducam Briseida pulcram genas,
(Ipse veniens ad tentorium) tuum praemium, ut bene scias
Quanto melior sim te: timeat autem et alius
aequalem se mihi dicere, et assimilari contra.
Sic dixit: Pelidae autem dolor factus est, intus autem ipsi cor
In pectoribus hirsutis in ancipitem partem cogitavit,
An ipsemet ensem acutum extrahens a coxa
Hos quidem dimoveret, ipse autem Atridem interficeret:
An iram sedaret, compesceretque animum.
Interea dum haec agitaret per mentem et per animum,
Traxit autem e vagina magnum ensem, venit Pallas
Caelitus, praemiserat enim dea alba-ulnas Iuno,
[Page 90]
Ἄμφω ὁμῶς θυμῷ
φιλέουσά τε, κηδομένη
τε·
Στῇ δ᾿ ὄπιθεν,
ξανθῆς δὲ κόμης
ἕλε Πηλείωνα,
Οἴω φαινομένη, τῶν δ᾿ ἄλλων οὔ τις ὁρᾶτο.
Θάμβησεν δ᾿ Ἀχιλλεύς, μετὰ δ᾿ ἐτράπετ᾿ αὐτίκα δ᾿ ἔγνω
Παλλάδ᾿ Ἀθηναίην
, δεινὼ δε οἱ ὄσσε φάανθεν·
Καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσήυδα,
Τίπτ᾽ αὖτ᾿
αἰγιόχοιο
Διός τέκος
εἰλήλουθας
;
Ἢ ἵνα ὕβριν ἴδῃ Ἀγαμέμνονος Ἀτρείδαο;
Ἀλλ᾿ ἔκ τοι ἐρέω. τὸ δὲ καὶ τετελέσθαι ὀΐω,
Ἦς ὑπεροπλίῃσι
τάχ᾿ ἄν ποτε θυμὸν ὀλέσσῃ.
Τὸν δ᾿ αὖτε προσέειπε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη.
Ἦλθον ἐγὼ παύσουσα
τεὸν μένος
, αἴκε πίθηαι,
Οὐρανόθεν. πρὸ δέ μ᾿ ἧκε θεὰ λευκώλενος Ἥρη,
Ἄμφω ὁμῶς θυμῷ φιλέουσά τε, κυδομένη τε.
Ἀλλ᾿ ἄγε
λῆγ᾿ ἔριδος
, μηδέ ξίφος ἕλκεο χειρί.
Ἀλλ᾿ ἤτοι ἔπεσιν μὲν ὀνείδισον
ὡς ἔσσεταί
περ.
Ὧδε γὰρ ἐξερέω, τὸ καὶ τετελεσμένον ἔσται·
Καί ποτέ τοι τρὶς τόσσα παρέσσεται ἀγλαὰ δῶρα,
Ὑβριος εἵνεκα τῆσδε. σύ δ᾿ ἴσχεο πείθεο δ᾿ ἡμῖν.
Τὴν δ᾿ ἀπαμειβόμενος προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεὺς,
Χρὴ μὲν σφωΐτερόν γε θεὰ ἔπος
εἰρύσασθαι
,
Καὶ μάλα περ θυμῷ κεχολωμένον· ὣς γὰρ ἄμεινον.
Ὅς κε θεοῖς ἐπιπείθηται, μάλα τ᾿ ἔκλυον ἀυτοῦ.
Ἦ. καὶ ἐπ᾿ ἀργυρέῃ κώπη σχέθε χεῖρα βαρεῖαν.
Ἂψ δ᾿ ἐς κουλεὸν ὦσε μέγα ξίφος, οὐδ᾿ ἀπίθησε
Μύθω Ἀθηναίης. ἥδ᾿ οὔλυμπόν δε βεβήκει,
Δώματ᾿ ἐς αἰγιόχοιο Διὸς μετὰ δαίμονας ἄλους.
Πηλείδης δ᾿ ἐξαῦτις
ἀταρτηροῖς
επέεσσιν
Ἀτρείδην προσέειπε, καἰ οὔπω λῆγε χόλοιο.
Οἰνοβαρὲς
, κυνὸς ὄμματ᾿ ἔχων, κραδίην δ᾿ ἐλάφοιο,
Οὔτέ ποτ᾿ ἐς πόλεμον ἅμα λαῷ θωρηχθῆναι,
Οὔτε λόχον δ᾽ ἰέναι σῦν ἀριστήεσσιν Ἀχαιῶν
Τέτληκας θυμῷ,
τὸ δέ τοι κὴρ
εἴδεται εἶναι.
Ἦ πολὺ
λώϊόν ἐστι κατὰ στρατὸν εὐρὺν Ἀχαιῶν,
[Page 91]
Ambos simul exanimo amansque curansque.
Stetit autem retro, et per flavam comam cepit Peliden,
Soli apparens, aliorum vero nullus videbat.
Expavit autem Achilles: retro autem conversus, statim cognovit
Palladem Atheniensem, terribiles autem ei oculi lucebant:
Et ipsam vocans, verba alata alloquutus est.
Cur huc Aegiochi Iovis progenies venisti?
An ut iniuriam noscas Agamemnonis Atridae?
Sed tibi edico, hoc autem et perfectum iri puto,
Suis superbiis cito tandem animum perdet.
Hunc rursus allocuta est dea caesiis-oculis Minerva:
Veni ego sedatura tuam iram (si modo persuadearis)
Caelitus, praemisit autem me dea alba-ulnas Iuno,
Ambos simul ex animo diligensque, curansque.
Sed age quiesce a contentione, neque ensem trahe manu:
Sed certe verbis quidem convitiator, sicut erit.
Sic enim edico, hoc et perfectum erit.
Et aliquando tibi ter tot aderunt splendida dona
Iniuriae caussa huius. tu autem cohibete, obtempera autem nobis.
Huic autem mutua oratione respondit pedes-velox Achilles,
Oportet quidem vestrum dea verbum custodire,
Quantumvis sim ex animo iratus, sic enim melius.
Quisquis utique diis obtemperaverit, magis exaudiunt ipsum.
Dixit, et in argenteo manubrio tenebat manum gravem,
Rursus autem vaginae impulit magnum ensem, neque fuit inobediens
Verbo Minervae haec autem caelum ascendit
In domos aegida tenentis Iovis, ad daemonas alios.
Pelides autem iterum contumeliosis verbis
Atridem allocutus est, et nondum cessabat ab ira.
Vino gravate, canis oculos habens, cor vero cervi:
Neque unquam in bellum una cum populo armari,
Neque ad insidias ire cum primoribus Achivorum
Ausus es animo: hoc autem tibi mors videtur esse.
Certe multo melius est per exercitum latum Achivorum
[Page 92]
Δῶρ᾿ ἀποαιρεῖσθαι ὅς τις σέθεν ἀντίον εἴποι.
Δημοβόρος
βασιλεὺς, ἐπεὶ οὐ οὐτιδανοῖσι ἀνάσσεις.
Ἦ γὰρ
ἄν Ἀτρείδη νῦν ὕστατα λωβήσαιο.
Ἀλλ᾿
ἕκ τοι ἐρέω
, καὶ ἐπὶ μέγαν ὅρκον ὀμοῦμαι,
Ναὶ μὰ τόδε σκῆπτρον, τὸ μὲν οὔποτε φύλλα καὶ ὄζους
Φύσει, ἐπειδὴ πρῶτα
τομὴν ἐν ὅρεσσι
λέλοιπεν,
Οὐδ᾿ ἀναθηλήσει· περὶ γὰρ ῥά ἑ χαλκὸς ἔλεψε
Φύλλα τε καὶ φλοιὸν· νῦν αὖ τε μιν υἷες Ἀχαιῶν
Ἐν παλάμῃς φορέουσι δικασπόλοι, οἵτε θέμιστας
Πρὸς Διὸς εἰρύαται
· ὅ δέ τοι μέγας ἕσσεται ὅρκος·
Ἦ ποτ᾿
Ἀχιλλῆος ποθὴ ἵξεται υἷας Ἀχαιῶν
Ξύμπαντας τοῖς δ᾿ οὔτι δυνήσεαι ἀχνύμενός περ,
Χραισμεῖν, εὖτ᾿ ἂν πολλοὶ ὑφ᾿ Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο
Θνήσκοντες πίπτωσι·
σὺ δ᾿ ἔνδοθι θυμὸν
ἀμύξεις
Χωόμενος, ὅτ᾿ ἄριστον Ἀχαιῶν οὐδὲν ἔτισας·
Ὥς φάτο Πηλείδης·
ποτὶ δὲ
σκῆπτρον βάλε γαίῃ
Χρυσείοις ἥλοισι πεπαρμένον· ἕζετο δ᾿ αὐτός.
Ἀτρείδης δ᾿ ἑτέρωθεν ἐμήνιε. τοῖσι δὲ Νέστωρ
Ἡδυεπὴς
ἀνόρουσε
λιγὺς Πυλίων ἀγορητής,
Τοῦ καὶ ἀπὸ γλώσσης μέλιτος γλυκίων ῥέεν αὐδή.
Τῷ δ᾿ ἤδη δύο
μὲν γενεαὶ μερόπων ἀνθρώπων
Ἐφθίαθ’,
οἵ οἱ πρόσθεν
ἅμα τράφεν ἠδ᾿ ἐγένοντο,
Ἐν Πύλῳ ἠγαθέη, μετὰ δὲ τριτάτοισιν ἄνασσεν·
Ὅς σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν,
Ὢ πόποι
, ἦ μέγα πένθος Ἀχαιΐδα γαῖαν ἱκάνει.
Ἦ κεν γηθήσαι Πρίαμος, Πριάμοιό τε παῖδες,
Ἄλλοι τε Τρῶες μέγα κεχαροίατο θυμῷ,
Εἰ σφῶϊν τάδε
πάντα πυθοίατο μαρναμένοιϊν,
Οἴ περὶ μὲν βουλῇ Δαναῶν, πέρι δ᾿ ἐστὲ μάχεσθαι.
Ἀλλὰ πίθεσθ᾿· ἄμφω δὲ νεωτέρω ἐστὸν ἐμεῖο.
Ἤδη γάρ ποτ᾿ ἐγὼ καὶ ἀρείοσιν ἠέ περ ὑμῖν
Ἀνδράσιν ὡμίλησα, καὶ οὔ ποτὲ οἵγ᾿
ἀθέριζον
.
Οὐ γάρ πω τοίους ἴδον ἀνέρας, οὐδὲ ἴδωμαι,
Οἷον Πειρίθοόν
τε Δρύαντά τε ποιμένα λαῶν,
[Page 93]
Dona auferre quicunque tibi contra dixerit:
Populi-vorator rex, quoniam vilibus praees:
Certe enim Atrida, nunc postremum contumeliam faceres.
Sed tibi edico, atque adeo magnum iuramentum iuro,
Certe per hoc sceptrum, quod quidem nunquam folia et ramos
Producet, postquam primum incisionem in montibus reliquit,
Neque pullulabit (circum enim ipsi gladius decorticavit
Foliaque et corticem) nunc iterum ipsi filii Achivorum
In manibus portant iudices, quique leges
A Iove hauserunt: hoc autem tibi erit magnum iuramentum.
Certe aliquando Achillis desiderium veniet filiis Achivorum
Universis. his autem non poteris, doleas licet,
Prodesse, quando multi ab Hectore homicida
Morientes cadent: tu autem intus animum lacerabis
Iratus, quando fortissimum Achivorum non honoraris.
Sic dixit Pelides: sceptrum autem proiecit in terram
Aureis clavis transfixum: consedit autem ipse.
Atrides vero ex alia-parte irascebatur. his autem Nestor
Suaviloquus surrexit, argutus Pyliorum orator,
Cuius a lingua melle dulcior fluebat sermo:
Illi iam duae quidem aetates varielinguium hominum
Defecerant, qui cum ipso antea simul nutriti sunt et geniti
In Pylo divina, inter tertios vero regnabat.
Hic illis bene-prudens concionatus est, et dixit,
Odii, certe magnus luctus Achivam terram invadit,
Certe laetabitur Priamus, Priamique filii,
Aliique Troiani valde gaudebunt ex animo,
Si vos haec omnia audient depugnantes,
Qui quidem consilio Danais antecellitis et pugnandi peritia,
Sed persuadeamini: ambo autem iuniores estis me.
Tam enim aliquando ego et cum melioribus quam vos
Viris conversatus sum, et nunquam me ipsi parvi-penderunt.
Non nam unquam tales vidi viros, neque videbo,
Qualem Pirithoumque, Dryantemque gubernatorem populorum,
[Page 94]
Καινέα τ᾿ Ἐξάδιόν τε καὶ ἀντίθεον Πολύφημον,
Θησέα τ᾿ Αἰγείδην ἐπιείκελον ἀθανάτοισι.
Κάρτιστοι δὴ κεῖνοι ἐπιχθονίων τράφεν ἀνδρῶν·
Κάρτιστοι μὲν ἔσαν, καὶ καρτίστοις ἐμάχοντο
Φηρσὶν
ὀρεσκώοισι
, καὶ
ἐκπάγλως
ἀπόλεσσαν.
Καὶ μὲν τοῖσιν ἐγὼ μεθομίλεον ἐκ Πύλου ἐλθὼν,
Τηλόθεν
ἐξ Ἀπίης γαίης
· καλέσσοντο γὰρ αὐτοὶ·
Καὶ μαχόμην
κατ᾿ ἐμαυτὸν
ἐγώ. κείνοισι δ᾿ ἄν οὔτις
Τῶν οἵ νῦν βροτοί εἰσιν ἐπιχθόνιοι μαχέοιτο·
Καὶ μέν μευ βουλέων ξύνιον, πείθοντό τε μύθῳ.
Ἀλλὰ πίθεσθε καὶ ὔμμες ἐπεὶ πείθεσθαι ἄμεινον·
Μή τε σὺ τόν δ᾿, ἀγαθός περ ἐὼν, ἀποαίρεο κούρην,
Ἀλλ᾿ ἔα ὥς οἱ πρῶτα δόσαν γέρας Ἀχαιῶν·
Μήτε σὺ
Πηλεί δ᾿ ἧθελ
᾿ ἐριζέμεναι βασιλῆϊ
Ἀντιβίην· ἐπεὶ οὔποθ᾿ ὁμοίης ἔμμορε τιμῆς
Σκηπτοῦχος βασιλεὺς,
ᾧ τε Ζεὺς κῦδος
ἔδωκεν.
Εἰ δὲ καρτερὰς ἐσσι, θεὰ δέ σε γείνατο μήτηρ,
Ἀλλ᾿ ὅ γε φέρτερός ἐστιν ἐπεὶ πλεόνεσσιν ἀνάσσει.
Ἀτρείδη, σὺ δὲ παῦε τεὸν μένος· αὐτὰρ ἔγωγε
Λίσσομ᾿ Ἀχιλλῆϊ μεθέμεν χόλον, ὅς μέγα πᾶσιν,
Ἕρκος Ἀχαιοῖσιν πέλεται πολέμοιο κακοῖο.
Τόν δ᾿ ἀπαμειβόμενος προσέφη κρείων Ἀγαμέμνων,
Ναὶ δὴ ταῦτά γε πάντα γέρον
κατὰ μοῖραν
ἔειπες,
Ἀλλ᾿ ὅδ᾿ ἀνὴρ ἐθέλει πέρι πάντων ἔμμεναι ἄλλων·
Ταύτων μὲν κρατέειν ἐθέλει, πάντεσσι δ᾿ ἀνάσσειν,
Πᾶσι δὲ σημαίνειν, ἅ τιν᾿ οὐ πείσεσθαι ὀΐω.
Εἰ δέ μιν αἰχμητὴν ἔθεσαν
θεοί αἰὲν ἐόντες
,
Τοὔνεκά οἱ προθέουσιν ὀνείδεα μυθήσασθαι;
Τόν δ᾿ ἄρ᾿
ὐποβλήδην
ἠμείβετο δῖος Ἀχιλλεύς,
Ἦ γὰρ κεν δειλός τε καὶ οὐτιδανὸς καλεοίμην,
Εἰ δὴ σοι πᾶν ἔργον ὑπείξομαι ὅττι κεν εἴποις·
Ἄλλοισιν δὲ ταῦτ᾿ ἐπιτέλλεο, μὴ γὰρ ἔμοιγε
Σήμαιν᾿
· οὐ γὰρ ἕγωγ᾿ ἔτι σοι πείσεσθαι ὀΐω.
Ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σύ δ᾿ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσι·
[Page 95]
Caeneumque, Exadiumque, et aequalem deo Polyphemum,
Theseumque Aegidem, similem immortalibus.
Fortissimi certe illi terrestrium nutriti sunt virorum:
Fortissimi quidem erant, et cum fortissimis pugnabant
Beluis monticolis, et terribili modo interfecerunt.
Et quidem cum his conversabar ex Pylo veniens,
Procul ex Apia terra, (vocabant enim ipsi)
Et pugnabam pro meis viribus ego: cum illis autem nullus
Eorum qui nunc homines sunt terrestres, pugnaret:
Et mea consilia audiebant, mihique obedientes erant verbo.
Sed obedite et vos, quia obedire melius.
Neque tu ab isto (excellens quamvis sis) auferas puellam,
Sed concede ut ei primum dederunt praemium filii Achivorum,
Neque tu Pelide, velis contendere regem
Contra: quia nunquam similem sortitus est honorem
Sceptriger rex, cuique Iupiter honorem dedit.
Si autem tu fortior es, dea autem te generavit mater,
Tamen hic potentior est, quia pluribus imperat.
Atride, tu autem compesce tuam iram: sed ego
Precabor Achillem deponere iram, qui magnum omnibus
Septum Achivis est belli mali.
Huic autem vicissim respondit rex Agamemnon,
Ita sane haec omnia senex secundum decens dixisti:
Sed hic vir vult supra omnes esse alios,
Omnes esse in sua potestate vult, omnibus et dominari,
Omnibus et praecipere, quae non persuasurum puto.
Si autem ipsum bellicosum fecerunt dii semper existentes,
An propterea ipsi permittunt contumelias loqui?
Hinc autem interpellato sermone respondit divus Achilles,
Certe timidusque et vilis vocari possem,
Si iam tibi in omni re cessero quam dicis.
Aliis iam haec iube, non enim mihi
Praecipe: non enim me tibi obtemperaturum puto.
Aliud autem tibi dico, tu autem in praecordiis mitte tuis,
[Page 96]
Χερσὶν μὲν
οὔτι ἔγωγε μαχήσομαι εἵνεκα κούρης
Οὔτε σοὶ, οὔτε τῳ ἄλλω, ἐπεί μ᾿ ἀφέλεσθέ γε δόντες·
Τῶν δ᾿ ἄλλων ἅ μοι ἐστὶ θοῇ παρὰ νηί μελαίνῃ,
Τῶν οὐκ ἄν τι φέροις ἀνελὼν ἀέκοντος ἐμεῖο.
Εἴ δ᾿ ἄγε μὴν
πείρησαι ἴνα γνώωσι καὶ οἵδε·
Αἶψά τοι αἷμα κελαινὸν ἐρωήσει περὶ δουρὶ.
Ὥς τώ γ᾿ ἀντιβίοισι μαχησσαμένω ἐπέεσσιν
Ἀνστήτην· λῦσαν δ᾿ ἀγορὴν παρὰ νηυσὶν Ἀχαιῶν.
Πηλείδης μὲν ἐπὶ κλισίας καὶ
νῆας ἐΐσας
Ἤϊε σὺν τε Μενοιτιάδῃ, καὶ οἷς ἑτάροισιν·
Ἀτρείδης δ᾿ ἄρα νῆα θοὴν ἅλαδε προέρυσσεν,
Ἐς δ᾿ ἐρέτας
ἔκρινεν ἐείκοσιν, ἐς δ᾿ ἑκατόμβην
Βῆσε θεῷ· ἀνὰ δὲ Χρυσηΐδα καλλιπάρῃον
Εἷσεν ἄγων· ἐν δ᾿ ἀρχὸς ἔβη πολύμητις Ὀδυσσεύς.
Οἱ μὲν ἐπειτ᾿ ἀναβάντες ἐπέπλεον ὑγρὰ κέλευθα,
Λαοὶς δ᾿ Ἀτρείδης ἀπολυμαίνεσθαι ἄνωγεν·
Οἵδ᾿ ἀπελυμαίνοντο,
καὶ εἰς ἅλα λύματ᾿
ἔβαλλον.
Ἕρδον δ᾿ Ἀπόλλωνι τεληέσσας ἑκατόμβας,
Ταύρων ἠδ᾿ αἰγῶν παρὰ θῖν᾿ ἁλὸς
ἀτρυγέτοιο
·
Κνίση
δ᾿ οὐρανὸν ἷκεν ἑλισσομένη περὶ καπνῷ.
Ὣς οἱ μὲν τὰ πένοντο κατὰ στρατὸν. οὐδ᾿ Ἀγαμέμνων
Λῆγ᾿ ἔριδος, τὴν πρῶτον ἐπηπείλησ᾿ Ἀχιλῆϊ,
Ἀλλ᾿ ὅ γε Ταλθύβιόν τε καὶ Εὐρυβάτην προσέειπε.
(Τώ οἱ ἔσαν κήρυκε καὶ
ὀτρηρὼ
θεράποντε)
Ἔρχεσθον κλισίην Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος.
Χειρὸς ἑλόντ᾿ ἀγέμεν
Βρισηΐδα καλλιπαῥηον.
Εἰ δὲ κε μὴ δῴησιν, ἐγὼ δέ κεν αὐτὸς ἕλωμαι
Ἐλθὼν σὺν πλεόνεσσι· τὸ οἱ καὶ ῥίγιον ἔσται.
Ὥς εἰπὼν, προΐει, κρατερόν δ ἐπὶ μῦθον ἔτελλε.
Τώ δ᾿ ἀέκοντε βάτην παρὰ θῖν᾽ ἁλὸς ἀτρυγέτοιο·
Μυρμιδόνων δ᾿ ἐπί τε κλισίας καὶ νῆας ἱκέσθην.
Τόν δ᾿ εὗρον παρὰ τε κλισίῃ καὶ νηῒ μελαίνῃ
Ἥμενον·
οὐδ᾿ ἄρα τώ γε
ἰδὼν γήθησεν Ἀχιλλεύς.
Τώ μὲν ταρβησαντε, καὶ αἰδομένω βασιλῆα,
[Page 97]
Manibus quidem non ego pugnabo gratia puellae,
Neque tecum, neque cum alio quovis, quum a me aufertis quod dedistis.
Aliarum autem rerum quae mihi sunt velocem apud navem nigram,
Harum nihil utique feres accipiens invito me.
Alioqui age fac periculum, ut cognoscant et isti:
Statim tibi sanguis niger fluet per lanceam.
Sic hi contrariis contendentes verbis
Surrexerunt, soluerunt autem contentionem apud naves Achivorum.
Pelides quidem ad tentoria et naves aequales
Fuit, cumque Menoetiada et propriis sociis:
Atrides autem navem velocem in mare deduxit,
Intus autem remiges elegit viginti. intus autem hecatomben
Imposuit deo, Chryseidem vero pulcrigenam
Conscendere fecit adductam: in ea autem princeps ascendit prudens Ulysses.
Qui cum ascendisset, navigabant per humidas vias.
Populos autem Atrides lustrari iussit.
Illi autem lustrabantur, et in mare sordes iaciebant.
Faciebant autem Apollini perfectas hecatombas
Taurorum et caprarum iuxta littus maris infructuosi.
Nidor autem ad caelum ibat involutus circa fumum.
Sic hi quidem haec operabantur per exercitum: neque Agamemnon
Cessabat a rixa, qua primum minatus fuerat Achilli.
Sed hic Talthybiumque et Eurybatem affatus est:
(Hi ipsi erant praecones et fortes ministri)
Abite ad tentorium Pelidae Achillis,
Manu accipientes adducite Bryseida pulcrigenam.
Si autem non dederit, ego ipse auferam
Veniens cum pluribus: quod illi et horribilius erit.
Sic dicens praemisit, durum autem mandatum iussit.
Hi inviti iverunt iuxta littus maris infructuosi:
Myrmidonum vero ad tentoriaque et naves pervenerunt.
Hunc autem invenerunt apudque tentorium et navem nigram
Sedentem: neque sane hos intuitus, laetatus est Achilles.
Hi quidem perterriti et reveriti regem,
[Page 98]
Στήτην, οὐδέ τι μιν προσεφώνεον, οὐδ᾿ ἐρέοντο·
Αὐτὰρ ὅ ἔγνω ᾗσιν ἐνὶ φρεσὶ, φώνησέν τε.
Χαίρετε κήρυκες
Διὸς ἄγγελλοι ἠδὲ καὶ ἀνδρῶν·
Ἆσσον ἴτ᾿ οὔ τι μοι ὔμμες ἐπαίτιοι, ἀλλ᾿ Ἀγαμέμνων,
Ὅς σφῶϊ προΐει Βρισηίδος εἵνεκα κούρης.
Ἀλλ᾿ ἄγε διογενὲς Πατροκλεις ἔξαγε κούρην,
Καί σφῶϊν δὸς ἄγειν· τώ δ᾿ αὐτὼ μάρτυροι ἔστων,
Πρός τε θεῶν μακάρων, πρός τε θνητῶν ἀνθρώπων,
Καὶ πρὸς τοῦ βασιλῆος ἀπηνέος, εἴποτε δ᾽ αὖτε
Χρειὼ ἐμεῖο γένηται, ἀεικέα λοιγὸν ἀμῦναι
Τοῖς ἄλλοις
. ἦ γὰρ ὅ γ᾿ ὀλοῇσι φρεσὶ
θέει
,
Οὐδέ τι οἶδε
νοῆσαι ἄμα πρόσσω καὶ ὀπίσσω,
Ὅππως οἱ παρὰ νηυσὶ σόοι μαχέοιντο Ἀχαιοὶ.
Ὥς φάτο. Πάτροκλος δὲ φίλῳ ἐπεπείθεθ’ ἑταίρῳ.
Ἐκ δ᾿ ἄγαγε κλισίης Βρισηΐδα καλλιπάρῃον,
Δῶκε δ᾿ ἄγειν. τώ δ᾿ αὖτις ἴτην παρὰ νῆας Ἀχαιῶν·
Ἡ δ᾿ ἀέκουσ᾽ ἅμα τοῖσι γυνὴ κίεν. αὐτὰρ Ἀχιλλεύς
Δακρύσας, ἑτάρων ἄφαρ ἕζετο νόσφι
λιασθεὶς
,
Θῖν᾿ ἐφ᾿ ἁλὸς πολιῆς ὁρόων ἐπὶ οἴνοπι πόντον.
Πολλὰ δὲ μητρὶ φίλη ἠρήσατο
χεῖρας ὀρεγνὺς
.
Μῆτερ, ἐπεί μ᾿ ἔτεκές γε μινυνθάδιόν περ ἐόντα,
Τιμήν πέρ μοι ὄφελλεν
ὀλύμπιος
ἐγγυαλίξαι
Ζεὺς ὑψιβρεμέτης· νῦν δ᾿ οὐδὲ με τυτθὸν ἔτισεν.
Ἦ γὰρ μ᾿ Ἀτρείδης εὐρυκρείων Ἀγαμέμνων
Ἠτίμησεν· ἑλὼν γὰρ ἔχει γέρας, αὐτὸς ἀπούρας.
Ὥς φάτο δακρυχέων. τοῦ δ᾿ ἔκλυε πότνια μήτηρ,
Ἡμένη
ἐν βένθεσσιν
ἁλὸς παρὰ πατρὶ γέροντι·
Καρπαλίμως δ᾿ ἀνέδυ πολιῆσ᾿ ἁλὸς, ἠΰτ᾿ ὀμίχλη·
Καὶ ῥα πάροιθ᾿ αὐτοῖο καθέζετο δακρυχέοντος,
Χειρί τέ μιν κατέρεξεν
, ἔπος τ᾿ ἔφατ᾿, ἔκ᾿ τ᾿ ὀνόμαζε,
Τέκνον, τί κλαίεις; τί δέ σε φρένας ἵκετο πένθος;
Ἐξαύδα, μὴ κεῦθε νόῳ, ἵνα εἴδομεν ἄμφω.
Τήν δε βαρυστενάχων προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς,
Οἶσθα· τίῃ τοι ταῦτ᾿ εἰδυίῃ πάντ᾿ ἀγορεύω;
[Page 99]
Steterunt, nequaquam vero ipsum alloquebantur, nec interrogabant,
Sed hic cognovit suis in mentibus, dixitque,
Salvete praecones Iovis nuncii, atque etiam virorum,
Propius accedite, nihil mihi vos culpandi, sed Agamemnon,
Qui vos praemisit Briseidis caussa puellae.
Sed age generose Patrocle educ puellam,
Et ipsis da ut ducant, vos ipsi autem testes estote
Coram diis beatis, coramque mortalibus hominibus,
Et coram rege illaudato, si unquam post hac
Opus me fuerit saevam pestem removere
Ab aliis certe enim hic perniciosis consiliis furit,
Neque scit intelligere praesentia nec futura,
Ut sibi apud naves salvi pugnare queant Achivi.
Sic dixit, Patroclus autem dilecto obedivit socio.
Eduxit autem ex tentorio Briseida pulcrigenam,
Deditque ducendam: hi autem retro iverunt ad naves Achivorum:
Illa vero invita una cum his mulier ibat. sed Achilles
Lacrymas, a sociis statim sedit seorsum separatus,
Littus ad maris cani, respiciens in purpureum pontum.
Multa autem matri dilectae supplicavit manus porrigens,
Mater, cum me pepereris ut essem brevis temporis,
Honorem mihi debebat Olympius tradere
Iupiter altitonans: nunc autem neque me paululum honoravit.
Certe enim me Atrides late dominans Agamemnon
Inhonoravit: habet enim praemium quod per vim rapuit.
Sic dixit lacrymans: hunc autem exaudivit veneranda mater,
Sedens in profunditatibus maris apud patrem senem.
Statim autem prodiit e cano mari velut nebula:
Et ante ipsum sedit lacrymantem,
Manuque ipsum demulsit, itaque locuta est,
Fili quid fles? quis tibi vero mentem invasit moeror?
Dic, ne celes in animo, ut sciamus ambo.
Hanc autem graviter-suspirans allocutus est pedes-velox Achilles:
Nosti: cur tibi haec scienti omnia dicam?
[Page 100]
Ὠχέμεθ᾿ ἐς Θήβην
ἱερὴν πόλιν Ἠετίωνος,
Τὴν δὲ διεπράθομέν τε, καὶ ἤγομεν ἐνθάδε πάντα·
Καὶ τά μὲν εὖ δάσσαντο μετὰ σφίσιν υἷες Ἀχαιῶν,
Ἐκ δ᾿ ἕλον Ἀτρείδῃ Χρυσηίδα καλλιπάρῃον·
Χρύσης δ᾿ αὐθ᾿ ἱερεὺς ἑκατηβόλου Ἀπόλλωνος,
Ἦλθε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων,
Λυσόμενός τε θύγατρα, φέρων τ᾿ ἀπερείσι᾽ ἄποινα,
Στέμμα τ᾿ ἔχων ἐν χερσὶν ἑκηβόλου Ἀπόλλωνος,
Χρυσέῳ ἀνὰ σκήπτρῳ· καὶ ἐλίσσετο πάντας Ἀχαιούς.
Ἀτρείδα δὲ μάλιστα, δύω κοσμήτορε λαῶν.
Ἔνθ᾿ ἄλλοι μὲν πάντες ἐπευφήμησαν Ἀχαιοὶ,
Αἰδεῖσθαί θ᾿ ἱερῆα, καὶ ἀγλαὰ δέχθαι ἄποινα·
Ἀλλ᾿ οὐκ Ἀτρείδη Ἀγαμέμνονι ἥνδανε θυμῷ,
Ἀλλὰ κακῶς ἀφίει, κρατερόν δ᾿ ἐπὶ μῦθον ἔτελλε.
Χωόμενος δ᾿ ὀ γέρων, πάλιν ᾠχετο. τοῖο δ᾿ Ἀπόλλων
Εὐξαμένου ἤκουσεν, ἐπεὶ μάλα οἱ φίλος ἦεν·
Ἧκε δ᾿ ἐπ᾿ Ἀργείοισι κακὸν βέλος, οἱ δέ νυ λαοὶ
Θνῆσκον
ἐπασσύτεροι
· τά δ᾿ ἐπῴχετο κῆλα θεοῖο
Παύῃ ἀνὰ στρατὸν εὐρὺν Ἀχαιῶν. ἄμμι δὲ μάντις
Εὖ εἰδὼς ἀγόρευε θεοπροπίας Ἑκάτοιο·
Αὐτίκ’ ἐγὼ πρῶτος κελόμην θεὸν ἱλάσκεσθαι.
Ἀτρείωνα δ᾿ ἔπειτα χόλος λάβεν· αἶψα δ᾿ ἀναστὰς
Ἠπείλησεν μῦθον, ὅ δὴ τετελεσμένος ἐστί.
Τὴν μὲν γὰρ σὺν νηῒ θοῇ
ἑλίκωπες
Ἀχαιοὶ
Ἐς Χρύσην πέμπουσιν, ἄγουσι δὲ
δῶρα ἄνακτι
.
Τὴν δὲ νέον κλισίηθεν ἔβην κήρυκες ἄγοντες
Κούρην Βρισῆος, τήν μοι δόσαν υἷες Ἀχαιῶν.
Ἀλλὰ σὺ, εἰ δύνασαί γε,
περίσχεο παιδὸς
ἑῆος.
Ἐλθοῦσ᾿ οὕλυμπόν δε Δία λίσαι, εἴ ποτε δή τι
Ἢ ἔπει ὤνησας κραδίην Διὸς, ἠὲ καὶ ἔργῳ.
Πολλάκι γὰρ σέο
πατρὸς ἐνὶ μεγάροισιν ἄκουσα
Εὐχομένης, ὅτ᾿ ἔφησθα κελαινεφέϊ Κρονίωνι
Οἴη ἐν ἀθανάτοισιν ἀεικέα λοιγὸν ἀμῦναι,
Ὁππότε μιν ξυνδῆσαι ὀλύμπιοι ἤθελον ἅλλοι,
[Page 101]
Ivimus in Theben sacram civitatem Eëtionis:
Hanc diripuimus et adduximus huc omnia.
Et haec quidem diviserunt inter se filii Achivorum,
Elegerunt autem Atridae Chryseida pulcrigenam:
Chryses autem postea sacerdos longe-iacientis Apollinis,
Venit ad veloces naves Achivorum ferro-vestitorum,
Liberaturusque filiam ferensque infinita precia liberationis,
Coronamque habens in manibus longe iaculantis Apollinis,
Aureo cum sceptro, et deprecabatur omnes Achivos:
Atridas autem maxime duo ornamenta populorum,
Tunc alii quidem omnes linguis faverunt Achivi,
Venerandumque esse sacerdotem, et splendida accipienda pretia liberationis.
Sed non Atridae Agamemnoni placuit animo:
Sed male dimisit, acerbum et verbum mandavit.
Iratus autem senex retro abivit: hunc autem Apollo
Precantem exaudivit, quoniam valde sibi amicus erat:
Misit autem in Argivos malam sagittam: populi autem
Moriebantur frequentes: ibant autem spicula dei
Per totum exercitum latum Achivorum: nobis autem vates
Bene sciens concionabatur vaticinationes longe-iacientis:
Statim ego primus hortabar deum placari.
Atridem autem postea ira cepit: statim autem exurgens
Minatus est verbum, quod iam perfectum est.
Illam quidem enim cum navi velocis nigri oculi Achivi
Ad Chrysem mittunt: ducunt autem dona regi.
Hanc autem nuper e tentorio iverunt praecones ducentes
Puellam Brisei, quam mihi dederant filii Achivorum.
Sed tu, siquidem potes, auxiliare filio tuo,
Vadens ad caelum Iovem precare, si unquam aliquid
Vel verbo iuvisti cor Iovis, vel etiam opere.
Saepe enim te patris in aedibus audivi
Gloriantem, quum dicebas a faciente-nigras-nubes Saturnio
Solam inter immortales crudelem cladem removisse:
Quando ipsum colligare caelestes voluerunt alii,
[Page 102]
Ἥρη τ᾿, ἢ δὲ Ποσειδάων, καὶ
Παλλὰς Ἀθήνη
·
Ἀλλὰ σὺ τόν γ᾿ ἐλθοῦσα θεὰ, ὑπελύσαο δεσμῶν,
Ὦ χ᾿ ἑκατόγχειρον καλέσασ᾿ ἐς μακρὸν ὄλυμπον,
Ὄν Βριαρέων
καλέουσι θεοί, ἄνδρες δέ τε πάντες
Αἰγαίων ὅ γὰρ αὖ τε βίη οὗ πατρὸς ἀμείνων,
Ὅς ῥα παρὰ Κρονίωνι καθέζετο κύδεϊ γαίων·
Τὸν καὶ ὑπέδδεισαν μάκαρες θεοὶ, οὐδέ τ᾿ ἔδησαν.
Τῶν νῦν μιν μνήσασα, παρέζεο, καὶ
λάβε γούνων
,
Αἴ κέν πως ἐθέλῃσιν ἐπὶ Τρώεσσιν ἀρῆξαι.
Τοὺς δὲ κατὰ πρύμνας τε καὶ ἀμφ᾿ ἅλα
ἔλσαι
Ἀχαιοὺς
Κτεινομένους. ἵνα πάντες ἐπαύρωνται βασιλῆος,
Γνῷ δὲ καὶ Ἀτρείδης εὐρυκρείων Ἀγαμέμνων
Ἣν ἄτην, ὄτ᾿ ἄριστον Ἀχαιῶν οὐδὲν ἔτισεν.
Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾿ ἔπειτα Θέτις κατὰ δάκρυ χέουσα,
Ὤμοι τέκνον ἐμὸν, τί νύ σ᾿ ἔτρεφον αἰνὰ τεκοῦσα;
Αἵ θ᾿ ὄφελες παρὰ νηυσὶν ἀδάκρυτος, καὶ ἀπήμων
Ἧσθαι ἐπεὶ νύ τοι
αἶσα μίνυνθά
περ, οὔ τι μάλα δήν·
Νῦν δ᾿ ἄμα τ᾿ ὠκύμορος, καὶ ὀϊζυρὸς περὶ πάντων
Ἔπλεο· τῶ σε κακῇ αἴσῃ τέκον ἐν μεγάροισιν.
Τοῦτο δέ τοι ἐρέουσα ἔτος Διΐ τερπικεραύνῳ
Εἶμ αὐτὴ πρὸς ὄλυμπον
ἀγάννιφον
, αἴ κε πίθηται.
Ἀλλὰ σὺ μὲν νῦν νηυσὶ παρήμενος ὠκυπόροισιν,
Μήνι᾽ Ἀχαιοῖσιν, πολέμου δ᾿ ἀποπαύεο πάμπαν.
Ζεύς γὰρ ἑπ᾿ ὠκεανὸν
μετ᾿ ἀμύμονας Αἰθιοπῆας
Χθιζὸς ἔβη μετὰ δαῖτα. (θεοῖ δ᾿ ἅμα πάντες ἕποντο)
Δωδεκάτη δέ τοι αὖθις ἐλεύσεται οὔλυμπόνδε·
Καὶ τότ᾿ ἔπειτά τοι εἶμι Διὸς ποτὶ χαλκοβατὲς δῶ,
Καί μιν γουνάσομαι, καὶ μιν πείσεσθαι ὀΐω.
Ὥς ἄρα φωνήσασ’, ἀπεβήσατο· τόν δ᾿ ἔλιπ᾿ ἀυτοῦ
Χωόμενον κατὰ θυμὸν
ἐϋζώνοιο γυναικὸς
.
Τήν ῥα βίῃ ἀέκοντος ἀπηύρων.
αὐτὰρ Ὀδυσσεύς
,
Ἐς Χρύσην ἵκανεν, ἄγων ἱερὴν ἐκατόμβην.
Οἴ δ᾿ ὅτε δὴ λιμένος πολυβενθέος ἐντὸς ἵκοντο,
Ἱστία μὲν στείλαντο, θέσαν δ᾿ ἐν νηῒ μελαίνῃ·
[Page 103]
Iuno et Neptunus, et Pallas Minerva:
Sed tu quum venisses, ipsum dea liberasti a vinculis,
Statim Centimanum vocans in magnum Olympum,
Quem Briareum vocant dii, viri autem omnes,
Aegaeonem. hic nam duplo rursus viribus suo patre praestantior.
Qui apud Saturnium sedebat eo honore laetus: s. Iovem.
Hunc et exhorruerunt immortales dii nec ligaverunt.
His nunc illi in memoriam revocatis, asside, et prehende genua,
Si aliquo modo velit Troianis auxiliari:
Ad puppes vero usque et ad mare expellere Achivos
Caesos ut omnes fruantur rege,
Noscat autem et Atrides late dominans Agamemnon
Suum detrimentum, quod fortissimum Achivorum nihili fecit.
Huic respondit deinde Thetis, lacrymas effundens,
Heu fili mi, cur te enutrivi in malum pariens?
O utinam apud naves sine lacrymis et sine noxa
Sederes, quoniam tibi fatum paululum, neque multum diu:
Nunc autem et cito moriturus, et arumnosus supra omnes
Es, idcirco te malo fato peperi in aedibus.
Hoc autem dictura verbum Iovi gaudenti fulmine
Vado ipsa in Olympum valde-nivosum, si persuadeatur.
Sed tu quidem nunc navibus assidens velocibus
Irascere Achivis, bello autem abstine omnino.
Iupiter enim in Oceanum ad inculpatos Aethiopas
Hesternus ivit ad convivium. (dii autem simul omnes secuti sunt.)
Duodecima autem rursus veniet ad caelum:
Et tunc postea vadam Iovis ad aeneae basis domum:
Et ipsius genibus advolvar, et me ipsum persuasurum puto.
Sic utique locuta abiit: hunc autem reliquit ibi
Iratum in animo propter formosam mulierem,
Quam vi ab invito abstulerant. Sed Ulysses
In Chrysen pervenit, ducens sacram hecatombem.
Qui quando portum valde profundum intra pervenerunt,
Vela quidem collegerunt, posueruntque in navi nigra:
[Page 104]
Ἱστὸν δ᾿ ἱστοδόκῃ
πέλασαν, προτόνοισιν ὑφέντες,
Καρπαλίμως· τὴν δ᾿ εἰς ὅρμον προέρυσσαν ἐρετμοῖς·
Ἐκ δ᾿ εὐνὰς ἔβαλον
, κατὰ δὲ πρυμνῃσί ἔδησαν·
Ἐκ δὲ καὶ αὐτοὶ βαῖνον
ἐπὶ ῥηγμῖνι
θαλάσσης·
Ἐκ δὲ ἑκατόμβην βῆσαν ἑκηβόλῳ Ἀπόλλωνι·
Ἐκ δὲ Χρυσηὶς νηὸς βῆ ποντοπόροιο.
Τὴν μὲν ἔπειτ᾿ ἐπὶ βωμὸν ἄγων πολύμητις Ὀδυσσεύς,
Πατρὶ φίλῳ ἐν χερσὶ τίθει, καί μιν προσέειπεν,
Ὦ Χρύση, πρό μ᾿ ἔπεμψεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων,
Παῖδα τε σοὶ ἀγέμεν, φοίβῳ θ᾿ ἱερὴν ἑκατόμβην
Ῥέξαι ὑπὲρ Δαναῶν, ὅφρ᾿ ἱλασσώμεθ ἄνακτα,
Ὅς νῦν Αῤγείοισι πολύστονα κήδε᾽ ἐφῆκεν.
Ὥς εἰπὼν, ἐν χερσὶ τίθει. ὁ δ᾿ ἐδέξατο χαίρων
Παῖδα φίλην, τοὶ δ᾿ ὦκα θεῷ κλειτὴν ἑκατόμβην
Ἑξείης ἔστησαν ἐΰδμητον περὶ βωμόν.
Χερνίψαντο
δ᾿ ἔπειτα,
καὶ οὐλοχύτας
ἀνέλοντο.
Τοῖσιν δὲ Χρύσης μεγάλ᾿ εὔχετο χεῖρας ἀνασχών,
Κλῦθί μευ ἀργυρότοξ’, ὅς Χρύσην ἀμφιβέβηκας,
Κίλλην τε ζαθέην, Τενέδοιό τε ἶφι ἀνάσσεις.
Ἤδη μέν ποτ᾿ ἐμεῦ πάρος ἔκλυες εὐξαμένοιο,
Τίμησας μὲν ἐμέ, μέγα δ᾿ ἴψαο λαὸν Ἀχαιῶν,
Ἠ δ᾿ ἔτι καὶ νῦν μοι τόδ᾿ ἐπικρήηνον ἐέλδωρ,
Ἤδη νῦν Δαναοῖσιν ἀεικέα λοιγὸν ἄμυνον.
Ὥς ἔφατ᾿ εὐχόμενος· τοῦ δ᾿ ἔκλυε φοῖβος Ἀπόλλων.
Αὐτὰρ ἐπεί ρ᾿ εὐξαντο
, καὶ οὐλοχύτας προβάλοντο,
Αὖ ἔρυσαν
μὲν πρῶτα, καὶ ἔσφαξαν, καὶ ἔδειραν,
Μηρούς τ᾿ ἐξέταμον
, κατά τε κνίσῃ ἐκάλυψαν,
Δίπτυχα ποιήσαντες, ἐπ᾿ αὐτῶν δ᾿
ὠμοθέτησαν
,
Καῖε δ᾿ ἐπὶ σχίζῃς
ὁ γέρων, ἐπὶ δ᾿ αἴθοπα οἶνον
Λεῖβε. νέοι δὲ παῤ αὐτὸν ἔχον
πεμπώβολα
χερσίν.
Αὐτὰρ ἐπεὶ
κατὰ μῆρ᾽ ἐκάη
, καὶ σπλάγχν᾿ ἐπάσαντο,
Μίστυλλόν
τ᾿ ἄρα τ᾿ ἄλλα, καὶ ἀμφ᾿ ὀβελοῖσιν ἔπειραν,
Ὤπτησάν τε περιφραδέως, ἐρύσαντό τε πάντα,
Αὐτὰρ ἐπεὶ
παύσαντο πόνου, τετύκοντό τε δαῖτα,
[Page 105]
Malum autem thecae accommodarunt, rudentibus dimittentes
Statim. hanc autem in portum protraxerunt remis:
Anchoras eiecerunt, ac puppes ligaverunt:
Verum et ipsi exierunt in littus maris,
Et hecatomben exposuerunt longe iacienti Apollini.
Sed et Chryseis navi exivit pontigrada.
Hanc quidem postea ad altare ducens prudens Ulysses,
Patri caro in manibus posuit, et ipsum allocutus est,
O Chryse, praemisit me rex virorum Agamemnon:
Filiamque tibi ut ducerem, Phoeboque sacram hecatombem
Facerem pro Danais, ut placemus regem,
Qui modo Argivis multi-suspirii dolores immisit.
Sic dicens, in manibus posuit: hic autem suscepit gaudens
Filiam dilectam. hi autem statim deo gloriosam hecatombem
Ordine statuerunt bene aedificatum circa altare.
Manus lavarunt postea, et fruges salsas sumserunt.
His autem Chryses valde precabatur manus elevans,
Audi me argenteum arcum habens, qui Chrysen tueris,
Cillamque valde divinam, Tenedoque fortiter imperas.
Iam quidem aliquando me antea exaudisti precantem,
Honorasti quidem me: valde autem laesisti populum Achivorum.
Item et nunc mihi perfice desiderium,
Iam nunc a Danais saevam pestem remove.
Sic dixit orans. hunc autem exaudivit Apollo.
Sed postquam precati sunt, et fruges salsas proiecerunt,
Retro traxerunt quidem primum, et iugularunt, et excoriarunt,
Coxasque secuerunt, arvinaque cooperuerunt,
Dupliciter facientes, super ipsis autem crura posuerunt.
Adolebat autem in lignis incisis senex super autem rubrum vinum
Libabat, iuvenes autem apud ipsum tenebant verua-quinque-ordines habentia, manibus.
Sed postquam coxae coctae sunt, et viscera gustarunt,
Ac minutatim secuerunt alia, et in verubis transfixerunt,
Assarunt accurate, traxeruntque omnia.
Caeterum ubi quieverunt a labore, praeparaveruntque convivium,
[Page 106]
Δαίνυντ᾿· οὐδέ τι θυμὸς ἐδεύετο δαιτὸς ἐΐσης.
Αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος, καὶ ἐδητύος
ἐξ ἔρον ἕντο
,
Κοῦροι μὲν κρητῆρας
ἐπεστέψαντο ποτοῖο
·
Νώμησαν δ᾿ ἄρα πᾶσιν, ἐπαρξάμενοι δεπάεσσιν.
Οἱ δὲ πανημέριοι μολπῇ θεὸν ἱλάσκοντο,
Καλὸν ἀείδοντες
παιήονα
κοῦροι Ἀχαιῶν,
Μέλποντες ἑκάεργον. ὀ δὲ φρένα τέρπετ᾿ ἀκούων.
Ἦμος δ᾿ ἠέλιος
κατέδυ, καὶ ἐπὶ κνέφας ἦλθε,
Δὴ τότε κοιμήσαντο παρὰ
πρυμνήσια
νηός.
Ἦμος δ᾿
ἠριγένεια
φάνη ῥοδοδάκτυλος ἠὼς,
Καὶ τότ᾿ ἔπειτ᾿ ἀνάγοντο
μετὰ στρατὸν εὐρὺν Ἀχαιῶν.
Τοῖσιν δ᾿
ἴκμενον οὖρον
ἵει ἑκάεργος Ἀπόλλων.
Οἵ δ᾿ ἱστὸν στήσαντ᾿, ἀνά θ᾿ ἰστία λευκὰ πέτασσαν·
Ἐν δ᾿ ἄνεμος πρῆσεν
μέσον ἱστίον, ἀμφί δὲ κῦμα
Στείρῃ
πορφύρεον μεγάλ᾿ ἴαχε νηὸς ἰούσης·
Ἠ δ᾿ ἔθεεν κατὰ κῦμα διαπρήσσουσα
κέλευθα
.
Αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾿ ἵκοντο κατὰ στρατὸν εὐρὺν Ἀχαιῶν,
Νῆα μὲν οἵ γε μέλαιναν ἐπ᾿ ἠπείροιο ἔρυσσαν.
Ὑψοῦ ἐπὶ ψαμάθου,
ὑπὸ δ᾿ ἕρματα μακρὰ τάνυσσαν
·
Αὐτοί δ᾿ ἐσκίδναντο κατὰ κλισίας τε νέας τε.
Αὐτὰρ ὅ μήνιε
νηυσὶ παρήμενος ὠκυπόροισι
Διογενὴς Πηλέος υἱὸς πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς.
Οὔτέ ποτ᾿ εἰς ἀγορὴν πωλέσκετο κυδιάνειραν,
Οὔτέ ποτ᾿ ἐς πόλεμόν κ᾽, ἀλλὰ φθινύθεσκε φίλον κῆρ,
Αὖθι μένων, ποθέεσκε δ᾿ ἀϋτήν τε, πτόλεμόν τε.
Ἀλλ᾿ ὅτε δή ῥ᾽
ἐκ τοῖο
δυωδεκάτη γενετ᾿ ἠὼς,
Καὶ τότε δὴ πρὸς ὄλυμπον ἴσαν θεοὶ αἰὲν ἐόντες,
Πάντες ἅμα, Ζεύς δ᾿ ἦρχε· Θέτις δ᾿ οὐ λήθετ᾿ ἐφετμέων
Παιδὸς ἑοῦ, ἀλλ᾿ ἤγ᾿ ἀνεδύσατο κῦμα θαλάσσης,
Ἠερίη δ᾿ ἀνέβη μέγαν οὐραυὸν, οὔλυμπόν τε.
Εὗρεν δ᾿ εὐρύοπα Κρονίδην, ἄτερ ἥμενον ἄλλων
Ἀκροτάτῃ κορυφῇ
πολυδειράδος οὐλύμποιο
.
Καί ῥα παῤοιθ᾿ αὐτοῖο καθέζετο,
καὶ λάβε γούνων
Σκαιῇ· δεξιτερῇ δ᾿ ἄρ᾿ ὑπ᾿
ἀνθερεῶνος
ἑλοῦσα,
[Page 107]
Convivati sunt: neque in aliquo animus indiguit cibo aequali.
Sed postquam et escae desiderium exemerunt,
Pueri quidem crateras coronaverunt vino,
Distribueruntque omnibus incipientes poculis.
Hi autem totam diem cantu deum placabant,
Laetum canentes Paeana pueri Achivorum,
Canentes longe operantem, is autem mentem delectabatur audiens.
Quando autem sol occidit, et crepusculum supervenit,
Tunc sane dormiverunt in puppibus navis.
Quando autem mane genita apparuit rosea digitos aurora,
Et tunc postea recesserunt ad exercitum latum Achivorum.
His autem concitatum ventum misit longe-iaculans Apollo.
Hi vero malum erexerunt, supraque vela alba extenderunt.
Ventus autem inflabat medium velum, circum autem unda
Carinam nigra valde resonabat, navi eunte.
Haec autem currebat per undam pertransiens vias.
Sed postquam venerunt ad exercitum latum Achivorum,
Navem quidem hi nigram in continentem traxerunt
In summam arenam, ac longuria longa subextenderunt.
Ipsi autem sparsi sunt per tentoriaque navesque.
Verum hic irascebatur navibus assidens velocibus
Generosus Pelëi filius, pedes velox Achilles,
Neque unquam in concione versabatur illustres viros faciente,
Neque unquam in praelio, sed consumebat dilectum cor
Illic manens, desiderabat autem clamoremque pugnamque.
Sed quando iam ab illo duodecimus factus est dies,
Et tunc iam ad Olympum iverant dii semper existentes,
Omnes simul, Iupiter autem praeibat: Thetis autem non oblita est mandatorum
Filii fui, sed emersit ex unda maris,
Matutinaque conscendit in magnum caelum olympumque:
Invenit autem late videntem Saturnidem seorsum sedentem ab aliis,
In summo vertice eminentis olympi:
Et ante ipsum sedit, et prehendit genua
Sinistra-manu, dextera autem mento apprehendens,
[Page 108]
Λισσομένη προσέειπε Δία Κρονίωνα ἄνακτα,
Ζεῦ πάτερ, εἴποτε δή σε μετ᾿ ἀθανάτοισιν ὄνησα
Ἢ ἔπει, ἦ ἔργω, τό δέ μοι κρήηνον ἐέλδωρ.
Τίμησόν μοι υἱὸν, ὅς ὠκυμορώτατος ἄλλων
Ἔπλετ᾿ ἀτὰρ μιν νῦν γε ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων
Ἠτίμησεν. ἑλὼν γὰρ ἔχει γέρας αὐτὸς ἀπούρας.
Ἀλλά σύ πέρ μιν
τῖσον ὀλύμπιε
μητίετα Ζεῦ.
Τόφρα δ᾿ ἐπὶ Τρώεσσι τίθει κράτος, ὄφρ᾿ ἀν Ἀχαιοὶ
Υἳον ἐμὸν τίσωσιν, ὀφέλλωσίν τε ἑ τιμῇ.
Ὥς φάτο. τήν δ᾿ οὔτι προσέφη νεφεληγερέτα Ζεὺς,
Ἀλλ᾿ ἀκέων δὴν ἧστο. Θέτις δ᾿ ὡς ἥψατο γούνων,
Ὥς ἔχετ᾿ ἐμπεφυυῖα, καὶ ἤρετο δεύτερον αὖθις,
Νημερτές μὲν δή μοι ὑπόσχεο, καὶ κατάνευσον,
Ἢ ἀπόειπ᾿·
ἐπεὶ οὔ τοι ἔπι
δέος· ὄφρ᾿ εὖ εἰδῶ,
Ὅσσον ἐγῶ μετὰ πᾶσιν ἀτιμοτάτη θεός εἰμι.
Τὴν δε μέγ᾿ ὀχθήσας, προσέφη νεφεληγερέτα Ζεὺς,
Ἦ δὴ
λοίγια
ἔργ᾿, ὅτ᾿ ἔμ᾿ ἐχθοδοπῆσαι ἐφήσεις
Ἤρη, ὅταν μ᾿ ἐρέθῃσιν ὀνειδίοις ἐπέεσσιν.
Ἡ δὲ, καὶ
αὕτως
μ᾿ αἰεὶ ἐν ἀθανάτοισι θεοῖσι
Νεικεῖ, καί τέ με φησὶ μάχῃ Τρώεσσιν ἀρήγειν.
Ἀλλὰ συ μὲν ναῦ αὖθις ἀπόστιχε, μή σε
νοήσῃ
Ἡρη· ἐμοὶ δέ κε ταῦτα μελήσεται ὄφρα τελέσσω.
Εἴ δ᾿ ἄγε
τοι κεφαλῇ κατανεύσομαι, ὄφρα πεποίθῃς.
Τοῦτο γὰρ ἐξ ἐμέθεν γε μετ᾿ ἀθανάτοισι μέγιστον
Τέκμωρ
. οὐ γὰρ ἐμὸν παλινάγρετον, οὐ δ᾿ ἀπατηλόν,
Οὐδ᾿ ἀτελεύτητόν γ᾿ ὅ, τι κεν κεφαλῇ κατανεύσω.
Ἦ, καὶ κυανέῃσιν
ἐπ᾿ ὀφρύσι νεῦσε Κρονίων.
Ἀμβρόσιαι δ᾿ ἄρα χαῖται ἐπεῤῥώσαντο ἄνακτος,
Κρατὸς ἀπ᾿ ἀθανάτοιο· μέγαν δ᾿ ἐλέλιξεν ὄλυμπον.
Τώ γ᾿ ὣς βουλεύσαντε, διέτμαγεν· ἡ μὲν, ἔπειτα
Εἰς ἄλα ἆλτο βαθεῖαν ἀπ᾿ αἰγλήεντος ὀλύμπου·
Ζεὺς δὲ ἑὸν πρὸς δῶμα· θεοὶ δ᾿ ἄμα πάντες ἀνέσταν
Ἐξ ἑδέων, σφοῦ πατρὸς ἐναντίον· οὐδέ τις ἔτλη
Μεῖναι ἐπερχόμενον, ἀλλ᾿ ἀντίοι ἔσταν ἅπαντες.
[Page 109]
Supplicans allocuta est Iovem Saturnidem regem,
Iupiter pater, si quando te inter immortales iuvi,
Vel verbo, vel opere, hoc mihi perfice desiderium,
Honora mihi filium, qui brevissimae vitae prae caeteris
Est. sed ipsum nunc rex virorum Agamemnon
Inhonoravit, habet nam munus eius ereptum quod ipse vi cepit.
Sed tu ipsum honora Olympie et prudens Iupiter.
Tamdiu autem Troianis adiice robur, donec Achivi
Filium meum honorent, augeantque ei honorem.
Sic dixit. hanc autem non allocutus est nubes congregans Iupiter:
Sed tacitus diu sedit. Thetis autem sicut apprehenderat genua,
Sic tenebat inhaerens, et rogabat secundo iterum:
Verum quidem iam mihi promitte et annue,
Vel abnue (quoniam non tibi est timor) ut bene sciam,
Quantum ego inter omnes inhonoratissima dea sim.
Hanc autem graviter suspirans allocutus est nubium congregator Iupiter,
Exitialia sane opera, quod merixari impellis,
Iunoni, quando me irritat contumeliosis verbis.
Haec autem et vane mecum semper inter immortales deos
Contendit: atque me dicit in pugna Troianis auxiliari.
Sed tu quidem nunc rursus abi, ne te intelligat
Iuno, mihi autem haec erunt curae ut perficiam.
Sed age, iam tibi capite annuam ut persuadearis.
Hoc enim a me cum immortalibus maximum
Signum. non enim meum irrevocabile, neque dolosum,
Neque sine fine quodcunque capite annuam.
Dixit, et nigris superciliis annuit Saturnides,
Ambrosiae autem comae defluxerunt regis
Ex capite immortali: ac magnum concussit Olympum.
Isti sic consultantes disiuncti sunt: haec quidem postea
In mare dissiliit profundum a splendido Olympo:
Iupiter autem in suam domum: dii vero simul omnes surrexerunt
Ex sedibus, sui patris in occursum: neque aliquis sustinuit
Expectare venientem, sed obvii steterunt omnes.
[Page 110]
Ὣς ὁ μὲν ἔνθα καθέζετ᾿ ἐπὶ θρόνου οὐδέ μιν Ἥρη
Ἠγνοίησεν, ἰδοῦσ᾿ ὅτι οἱ συμφράσσατο βουλὰς
Ἀργυρόπεζα Θέτις, θυγάτηρ ἁλίοιο γέροντος·
Αὐτίκα κερτομίοισι
Δία Κρονίωνα προσηύδα,
Τίς δ᾿ αὖ τοι δολομῆτα θεῶν συμφράσσατο βουλάς;
Αἰεί τοι φίλον ἐστὶν ἐμεῦ ἀπὸ νόσφιν. ἐόντα,
Κρυπτάδια φρονέοντα
δικαζέμεν
. οὐ δέ τι πώ μοι
Πρόφρων τέτληκας εἰπεῖν ἔπος ὅ, τι νοήσεις.
Τὴν δ᾿ ἠμείβετ᾿ ἔπειτα πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε,
Ἣρη, μὴ δὴ πάντας ἐμοὺς ἐπιέλπεο μύθοις
Εἰδήσειν.
χαλεποί τι ἔσοντ᾿
ἀλόχῳ περ ἐούσῃ·
Ἀλλ᾿ ὄν μέν κ᾿ ἐπιεικές ἀκουέμεν, οὔ τις ἔπειτα
Οὔτε θεῶν πρότερος τόν γ᾿ εἴσεται, οὔτ᾿ ἀνθρώπων·
Ὂν δ᾿ ἂν ἐγὼν ἀπάνευθε θεῶν ἐθέλοιμι νοῆσαι,
Μή τι σὺ ταῦτα ἕκαστα διείρεο, μὴ δὲ
μεταλλα
.
Τὸν δ᾿ ἠμείβετ ἔπειτα βοῶπις πότῃα Ἥρη,
Αἰνότατε Κρονίδη, ποῖον τε μῦθον ἔειπας;
Καὶ λίην σε πάρος γ᾿ οὔτ᾿ εἴρομαι, οὔτε μεταλλῶ,
Ἀλλὰ μάλ᾿
εὔκηλος
τὰ φραζεαι, ἅσσ᾿ ἐθέλησθα·
Νῦν δ᾿ αἰνῶς
δείδοικα κατὰ φρένα
, μή σε
παρείπῃ
Ἀργυρόπεζα Θέτις, θυγάτηρ ἁλίοιο γέροντος.
Ἠερίη γὰρ σοί γε παρέζετο, καὶ λάβε γούνων·
Τῇ σ᾿ ὀΐω κατανεῦσαι ἐτήτυμον, ὡς Ἀχιλῆα
Τιμήσης, ὀλέσῃς δὲ πολέας ἐπὶ νηισὶν Ἀχαιῶν.
Τὴν δ᾿ ἀπαμειβόμενος, προσέφη νεφεληγερέτα Ζεὺς,
Δαιμονίη, αἰεὶ μὲν ὀίεαι, οὐ δέ σε λήθω·
Πρῆξαι δ᾿ ἔμπης οὔτι δυνήσεαι,
ἀλλ᾿ ἀπὸ θυμοῦ
Μᾶλλον ἐμοὶ ἔσεαι· τὸ δέ τοι καὶ
ῥίγιον
ἔσται.
Εἰ δ᾿ οὕτω τοῦ τ᾿ ἐστὶν, ἐμοὶ μέλλει φίλον εἶναι.
Ἀλλ᾿ ἀκέουσα κάθησο
, ἔμῷ δ᾿ ἐπιπείθεο μύθῳ·
Μὴ νύ τοι οὐ χραίσμωσιν ὅσοι θεοὶ εἰσ᾿ ἐν ὀλύμπῳ,
Ἆσσον ἰόνθ᾿
, ὅτε κέν τοι
ἀάπτους
χεῖρας ἐφείω.
Ὣς ἔφατ᾿. ἔδδεισεν δὲ βοῶπις πότνια Ἥρη·
Καὶ ῥ᾿ ἀκέουσα καθῆστο,
ἐπιγνάμψασα
φίλον κῆρ.
[Page 111]
Sic hic quidem illic resedit in solio, neque ipsum Iuno
Ignoravit, intuita quod contulerat cum eo consilia
Argenteos pedes-habens Thetis filia marini senis:
Statim irritativis Iovem Saturnium alloquuta est:
Quis autem rursus tecum dolose deorum consultavit consilia?
Semper tibi gratum est me sine seorsum quum es,
Occulta cogitantem decernere, neque aliquod adhuc mihi
Promtus tolerasti dicere verbum quodcunque cogitas.
Huic respondit postea pater virorumque deorumque:
Iuno, ne omnia mea spera verba
Scire, difficilia tibi erunt, uxor quamvis mea sis:
Sed quod quidem decens fuerit audire, nullus postea
Neque deorum prior hoc sciet neque hominum:
Quod autem ego seorsum a diis vellem intelligere,
Ne tu haec singula interroga, neque perscrutare.
Huic respondit postea bovinos oculos-habens veneranda Iuno,
Molestissime Saturnide, quale verbum dixisti?
Et valde te ante neque interrogo, neque perscrutor.
Sed valde quietus haec consultas quae vis:
Nunc autem valde timeo in mente, ne te seducat
Argenteos-pedes-habens Thetis filia marini senis.
Matutina enim tibi assedit, et apprehendit genua:
Cui te puto annuisse vere, ut Achillem
Honores, perdas autem multos in navibus Achivorum.
Huic vicissim respondens dixit nebularum congregator Iupiter:
Misera, semper quidem suspicaris, nec te lateo.
Facere autem tamen nihil poteris: sed animo ingrata
Magis eris meo: hoc tibi et molestius erit.
Si autem sic hoc est, mihi quoque gratum erit.
Sed tacita sede, meo et obedi verbo:
Ne te non iuvent quotquot dii sunt in Olympo
Prope venientem, quando tibi invictas manus iniecero.
Sic dixit: timuit autem bovinis oculis veneranda Iuno,
Et tacita sedit quum remisisset dilectum cor.
[Page 112]
Ὤχθησαν
δ᾿ ἀνὰ δῶμα Διὸς θεοὶ οὐρανίωνες.
Τοῖσιν δ Ἥφαιστος κλυτοτέχνης ἦρχ᾿ ἀγορεύειν,
Μητρὶ φίλῃ
ἐπίηρα φέρων
λευκωλένῳ Ἥρῃ,
Ἦ δὴ λοίγια ἔργα τάδ᾿ ἔσσεται, οὐδ᾿ ἔτ᾿ ἀνεκτά,
Εἰ δὴ σφὼ ἕνεκα θνητῶν ἐριδαίνετον ὧδε.
Ἐν δὲ θεοῖσι
κολωὸν ἐλαύνετον
· οὐ δέ τι δαιτὸς
Ἐσθλῆς ἔσσεται ἦδος· ἐπεὶ τὰ χερείονα νικᾷ.
Μητρὶ δ᾿ ἐγὼ παράφημι καὶ αὐτῇ περ νοεούσῃ,
Πατρὶ φίλῳ ἐπίηρα φέρειν Διῒ, ὄφρα μὴ αὖτε
Νεικείησι πατήρ, σὺν δ᾿ ἠμῖν δαῖτα ταράξῃ.
Εἴπερ γὰρ κ᾿ ἐθέλησιν
ὀλύμπιος
ἀστεροπητὴς
Ἐξ ἑδέων στυφελίξαι· ὄ γὰρ πολὺ φέρτατός ἐστιν.
Ἀλλὰ σὺ τόν γ᾿ ἐπέεσσι
καθάπτεσθαι μαλακοῖσι
·
Αὐτίκ᾿ ἕπειθ᾿ ἵλαος ὀλύμπιος ἔσσεται ἡμῖν.
Ὥς ἄρ ἕφη· καὶ ἀναΐξας,
δέπας ἀμφικύπελλον
Μητρὶ φίλη ἐν χερσὶ τίθει· καί μιν προσέειπε,
Τέτλαθι μῆτερ ἐμὴ καὶ ἀνάσχεο, κηδομένη περ,
Μή σε, φίλην περ ἐοῦσαν, ἐν ὀφθαλμοῖσιν ἴδωμαι
Θεινομένην
· τότε δ᾿ οὔτι δυνήσομαι ἀχνύμενός περ
Χραισμεῖν.
ἀργαλέος γὰρ ὀλύμπιος ἀντιφέρεσθαι
.
Ἤδη γὰρ με καὶ ἅλλοτ᾿ ἀλεξέμεναι μεμαῶτα,
Ῥίψε ποδὸς τεταγὼν ἀπό βηλοῦ θεσπεσίοιο.
Πᾶν δ᾿ ἦμαρ φερόμην, ἅμα δ᾿ ἠελίῳ καταδύντι,
Κάππεσον ἐν Λήμνῳ
· (
ὀλίγος δ᾿ ἔτι θυμὸς ἐνῆεν
)
Ἔνθα με Σίντιες ἄνδρες ἄφαρ κομίσαντο πεσόντα.
Ὥς φάτο. μείδησεν
δὲ θεὰ λευκώλενος Ἥρη.
Μειδήσασα δὲ, παιδὸς ἐδέξατο χειρὶ κύπελλον.
Αὐτὰρ ὅ τοῖς ἄλλοισι θεοῖς
ἐρδέξια
πᾶσιν
Ὠνοχόει
, γλυκὺ νέκταρ ἀπὸ κρητῆρος ἀφύσσων·
Ἄσβεστος δ᾿ ἂρ ἐνῶρτο γέλως
μακάρεσσι θεοῖσιν,
Ὡς ἴδον Ἥφαιστον διὰ δώματα
ποιπνύοντα
.
Ὥς τότε μὲν πρόπαν ἦμαρ ἐς ἠέλιον καταδύντα
Δαίνυντ᾿ οὐδ᾿ ἔτι θυμὸς ἐδεύετο δαιτὸς ἐΐσης,
Οὐ μὲν φόρμιγγος περικαλλέος ἣν ἐχ᾿ Ἀπόλλων,
[Page 113]
Aegre tulerunt autem in domo Iovis dii caelicolae:
His autem Vulcanus inclitus artifex incepit concionari,
Matri dilectae amabilia ferens albas-ulnas habenti Iunoni,
Certe pestifera opera haec erunt neque tolerabilia,
Si iam vos gratia mortalium contenditis sic:
Inter deos autem tumultum excitetis, neque convivii
Boni erit voluptas: quoniam peiora vincunt.
Matrem autem ego admoneo ipsam, quamvis intelligentem,
Ut patri dilecto amabilia afferat Iovi, ut ne iterum
Iurget pater, et nobis convivium conturbet.
Si enim vult Olympius fulgurum auctor
Ex sedibus evertere, hic enim multum potens est.
Sed tu hunc verbis demulce mollibus:
Statim postea benevolus caelestis erit nobis.
Sic dixit, et surgens poculum quod labia introrsus inflexa habet
Matri dilectae in manibus posuit: et ipsam allocutus est.
Tolera mater mea et suffer, moesta quamvis sis:
Ne te dilectam quamvis existentem, oculis videam
Verberatam: tunc non potero, quamvis doleam,
Iuvare. difficilis nam caelestis Iupiter ut ei repugnetur.
Iam enim me et alias adiuvare studentem
Iecit pede, extrahens a caelo (v. limine) divino.
Totam autem diem ferebar: una autem cum Sole occidente
Decidi in Lemnum, parum autem animi erat mihi:
Ibi me Sintii viri statim exceperunt cadentem.
Sic dixit: risit autem dea albas-ulnas habens Iuno.
Ridens autem filii suscepit e manu poculum.
Sed hic aliis diis a dextra exorsus omnibus
Propinabat, dulce nectar ab cratere hauriens.
Inextinguibilis autem excitatus est risus beatis diis,
Postquam viderunt Vulcanum per domum ministrantem,
Sic tunc quidem totam diem usque ad Solem occidentem
Convivabantur: neque amplius animus indiguit convivio aequali,
Neque lyra perpulcra quam tenebat Apollo,
[Page 114]
Μουσάων θ᾿, αἵ ἄειδον ἀμειβόμεναι ὀπὶ καλῇ.
Αὐτὰρ ἐπεὶ κατέδυ λαμπρὸν φάος ἠελίοιο,
Οἱ μὲν, κακκείοντες ἔβαν οἶκόνδε ἕκαστος.
Ἧχι ἑκάστῳ, δῶμα περικλυτὸς ἀμφιγυήεις
Ἤφαιστος ποίησ᾿ εἰδυίῃσι πραπίδεσσι·
Ζεὺς δὲ πρὸς ὄν λέχος ἤϊ ὀλύμπιος ἀστεροπητὴς,
Ἔνθα πάρος κοιμᾶθ᾿, ὅτε μιν γλυκὺς ὕπνος ἰκάνοι·
Ἔνθα κάθευδ᾿ ἀναβάς· παρὰ δὲ χρυσόθρονος Ἥρη.
ΤΕΛΟΣ.
[Page 115]
Musisque, quae canebant invicem-excipientes-se voce pulcra.
Sed postquam occidit splendida lux Solis,
Hi quidem dormiturientes iverunt domum unusquisque,
Ubi singulis domum inclitus utroque pede claudus
Vulcanus fecerat doctis artibus.
Iupiter autem ad suum lectum ivit caelestis fulgurum-auctor
Ubi antea dormiebat, quando ipsum dulcis somnus invaderet,
Illic dormivit ascendens: iuxtaque auream-sedem-habens Iuno.
FINIS.
[Page 116]

LIBER PRIMUS ILIADOS HOMERICAE, LATINIS VERSIBUS redditus a Ioachimo Camerario.

Iurgia perniciosa cano tristemque furorem
Aeacidae, longi Danais incendia luctus.
Per quae cassa animis inferna sede receptis
Corpora diripuere canes, variaeque volucres,
Sparsa solo Iliaco fortissima corpora regum.
Sic aeterna Iovis placuit sententia cordi.
Musa mihi caussas memora quo nomine primum,
Quove Deo ductor Graecorum et divus Achilles,
Correpti immani pugnarint praelia voce.
Omnis ab irato defluxit Apolline pestis,
Qui mala per totos edebat funera campos,
Replebatque vagis caesorum stragis acervis.
Una sacerdotis contemti iniuria Chrysae
Caussa fuit Clarii feralis numinis irae,
Quem procul a classis sermone Atrida feroci
Increpitans, iunctisque minis statione fugarat.
Venerat hic celeres Danaum prece supplice naves,
Proque sua apportans redimenda munera nata,
Ornamenta Dei, vittas sacrasque coronas,
Aurea sceptra manu retinens, orabat Achivos.
In primis geminos Atrei de sanguine fratres,
Quos erat imperium penes et ius nobile regni.
Atridae atque omnes. fortissima turba, Pelasgi,
Sic vos totius divina potentia caeli
Victores Phrygia salvos deducat ab urbe,
Atque det in patriam cursum ventosque secundos,
Natam infelici genitori reddite Graii,
Reddite non vili natam mercede solutam.
Hic alii Argivae proceres atque agmina plebis
Acclamare, senem revereri, sumere dona,
Unius Atrida sed erat diversa voluntas,
Ille male acceptum vatem propellit, et ultro
[Page 117]
Accumulat dictis convitia facta superbis.
Si te ego post invise senex, conspexero, curva
Rostra frequentantem, seu nunc, iterumve reversum,
Non mihi te eripiet sceptrum non insula Phoebi.
Hanc non restituam, dum servam tarda senectus
Excipiat procul a patriis distantibus oris
Moenibus Argolicis, ubi plenos sedula fusos
Evolvet digitis, et nostra cubilia sternet.
Ergo age te nostris citus e conspectibus aufer,
Ne stet nostra tuae damno indignatio vitae.
Haec ubi dicta dedit, paret trepidante sacerdos
Mente, premens tacito dirum sub pectore vulnus.
At simul hostiles resonante in littore turmas
Tutus ut evasit, sublata sidera voce
Complens, Latona genitum in sua vota vocavit.
Arcitenens, Chrysae dominus, Cillaeque beatae,
Sminthie, qui Tenedum dextra moderare potente,
Grata sacram templi venerandi victima nostris
Caesa tuas manibus terram si planxit ad aras,
Extaque subiectis arserunt pinguia flammis,
Caprarumque boumque has exaudire querelas
Phoebe meas propera, ac in Achaica corpora missis
Humida nostra tuis ulciscere lumina telis.
Sic ait insistens precibus, quas Phoebus ab alto
Mentibus exosis Danaos suscepit Olympo.
Ergo abiit vasti summo de vertice caeli,
Suspensusque arcus humeros habilemque pharetram,
Quam concussae intra strepitum fecere sagittae.
Ipse velut tenebrae ac obscurae nubila noctis
Castra, locum, ingrediens adversus coepit Achiva.
Inde in confertos detorsit spicula Graios,
Consequitur stridens argentea spicula clangor.
Principio iumenta cadunt et magna canum vis,
Tabida mox ipsos homines invadit arundo.
Et iam crebra rogis illata cadavera flamma
Pascebat, longe splendebant ignibus arva.
Castra novem Phoebi fuerant infesta diebus
Insidiis: Decimo Iunonis cogit Achilles
Conventum monitu, Graium cui damna dolebant,
Cum perimi immeritos indigna morte videret,
[Page 118]
Ergo Pelida iuveni subiecit, ut illis
Concilium Danaum vellet de rebus habere.
Illi ubi multiplici iam convenere caterva,
Surgit ad hos plantis invictis fultus Achilles,
Atque ait: Atride nunc spes sublapsa refertur
Nostra retro tantum non capta pellimur urbe.
Atque utinam pateat nobis via, sitque reverti
Quantumvis vel inerte fuga de morte potestas.
En simul atterimur bello, morboque perimus.
Quin igitur consultum aliquem iuvat ire Deorum,
Clarum relligione virum, quin carmina vatum
Discimus, aut tacita volitant quae somnia nocte?
Namque ea dispergit densis Saturnius umbris,
Si qua nos certi tandem fiamus ab arte,
Quae sit Apollinei non cognita caussa furoris,
An damnet votis, anne irrita sacra reposcat,
Aut factis tenerove agno, integrave capella,
Hoc si forte malum placatus munere sedet.
Dixit et assedit. Cunctisque silentibus infit
Calchas Thestorides vatum celeberrimus unus,
Qui fuit in Danais, qui iam praesentia posset
Explicuisse, futura sua pradicere voce,
Et quae praeteriere modis dissolvere miris.
Huic quondam auguriumque et praescia pectora rerum
Artes Phoebe tuas dederas. hunc navibus omnes
Unanimes statuere ducem Simoentis ad urbem.
Qui tunc communis fatur cupido ore salutis.
Aeacide superum regi dilecte Tonanti,
Suades ut longe iaculantis Numinis iras
Pandamus, tibi nos morem gessisse iuvabit.
Ergo tuis animis haec accipe dicta, mihique
Iuratus verbisque manuque avertito pestem.
Namque aliquis nostro exardescet carmine princeps,
Sat scio, qui cunctos iussis domat unus Achivos,
Estque humili metuenda viro iracundia regis.
Qui si forte nigram premat intra viscera bilem,
Nec mox optatae vindictae copia detur,
Aspera tantisper laeso fovet ulcera corde,
Supplicium donec quaesitum occasio monstret.
Quare age dic quid me iubeas sperare salutis.
[Page 119]
Huic confirmanti Pelides talia contra
Voce refert. Vates aude et responsa Deorum
Intrepidus, quaecunque tenes, expone Pelasgis.
Per tibi Latoidae praesentia numina iuro,
Donec ego valido terram pede vivus obibo,
Nemo tibi Danaos vim cunctos afferet inter,
Non ipse Argolici cui cessit gloria regni.
Atque ita seposita coepit formidine Calchas:
Non damnat votis, non irrita sacra reposcit
Phoebus, ab Atrida spretus movet ista sacerdos,
Filia cui non est precio dimissa repenso.
Haec fuit, haec fiet multorum caussa malorum.
Pestifero Divus neque spargere definet arcu
Tela priusquam nata patri reddatur inemta,
Chryseasque boves centum mactentur ad aras.
Posse ita felicem videat promittere Phoebum.
Haec ubi fatus erat, reliquis assedit Achivis,
Cum ferus in medios oculis spirantibus ignem
Prosilit Atrides, vultuque animoque minaci,
Nec magis insano capitur violentia corde.
Ac primum Vatem maledictis impetit ardens.
Quando unquam, scelerum Vates plenissime, verum
Exiit ore tuo? quis me dum laedere tentas
Abstinuisse soles, quae non hostilia faris?
At tua lingua bonum nunquam, non dextra peregit.
Et nunc falsa etiam Danais oracula iactas,
Quod pro detenta Chryseide Graia puella
Agmina letifera configat arundine Phoebus.
Quae sibi me solido tantum devinxit amore,
Ut iam Tyndaridos languescant coniugis ignes:
Nam quid ego referam raras in virgine dotes,
Ingenium, artificesque manus, formamque genusque.
Nulla Clytemnestram melior fortuna secuta est.
Quamvis hanc teneris mihi sors coniunxerit annis,
Quamvis prima toro intulerit vestigia nostro,
Omnia sed mitto, quando utilitate iubemur
Mittere, non nobis est cernere funera Graii
Vestra voluptati. Cur vos ego vivere nolim?
Hac tamen haec cupido reddetur lege parenti.
Ne, dictu infandum, soli vos inter honoris
[Page 120]
Expertes, penes est quos rerum summa, feramur.
Quare agite et regi quae detis dona parate.
Viribus hunc praestans contra est affatus Achilles,
Maxime rex Danaum qua nunc te Atrida sinistrae
Vexat avaritiae species, quae munera censes
Magnanimos reparata tibi dare posse Pelasgos?
An retinent plenas aeraria publica cistas?
Nunquid in aequales divisas omnia partes
Miles habet quae de Phrygiis spolia urbibus egit?
Nec fas est praedae repetitas ducere sortes.
Quod dabit obsessa si Iupiter urbe potiri,
Hanc concede Deo, refereturterque quaterque
Gratia, nec meritorum obliviscemur Achivi.
Aeacidae his dictis Atrides talia reddit.
Falleris o divum soboles pulcerrime Achilles,
Si me vestra putas fraudum commenta latere.
Scilicet oblectent ut te tua munera, nostrae
Sint inhonoratae partes? Hanc reddere suades,
Reddetur, sed enim ne sis ignarus Achille
Quanquam Marte vales, si non animo usque revolvent
Quae mihi pro erepta veniant Chryseide dona,
Magnanimi Argivi, seu tu, seu Maximus Aiax,
Seu Laertiades spoliati forte gemetis.
Quicquid erit post viderimus, nunc istud agamus.
Spumigero navem properemus mergere Ponto
Remigium aptantes, pecudesque imponere sacras,
Formosamque suo Chryseida mittere patri.
Atque his dux aliquis rebus princepsque legatur,
Aut Aiax aut Idomeneus aut divus Ulysses,
Aut tu, praecipuo natus Pelida furore,
Ille sagittiferi sacris de more peractis,
Exitiale malum propulset Apollinis irae.
Tum sic torva tuens est ore locutus Achilles,
Heu mihi lucro inhians, prostigatique pudoris,
Quis Danaum promtis animis tua iussa capessat?
Seu sit in hostiles legio ducenda cohortes,
Seu sit opus factave via, castrisve locatis.
Non ego Dardanios ulturus Marte colonos
Aegeum, innocuos, enavi, scilicet, aequor.
Nam neque abegerunt mihi equorum armenta boumve,
Net
[Page 121]
Nec sola frugiferae vastarunt pinguia Phthiae,
Quando inter freta lata iacent, montesque iugosi,
Sed tua, sed fratrisque tui lacrymabile nobis
Gratia suasit iter, nostroque asserta labore
Gloria vestra, canis, quos tu nunc putide spernis.
Et mihi ademturum te tradita dona minaris,
Pro quis multa tuli, quasi non tibi plurima semper
Obveniant, quoties Troianas vincimus urbes.
Nam pars luctifici nostrarum maxima belli
Est manuum, partae pars est tua maxima praedae.
Ipse fatigatus pugna, quae munera dantur,
Consulo pauca boni, quare hoc nunc accipe dictum.
Quando ita contemtus tibi sum, cum classe reverti
Est animus, Phthiaeque domus remeare paternas.
Sed nisi decipior, stabunt fastidia magno
Haec Atrida tibi, cumque a te priver honore
Nominis et famae, haec ad te quoque damna redibunt,
Nec tua nostri exors opulenta potentia crescet.
Dixerat, Atrides contra cui talia fatur:
I igitur, quoniam sedet haec sententia corde,
Non te ego nostra orabo moras hic nectere caussa,
Sunt alii digno qui me venerentur honore,
Ante geretque mei curam Saturnius omnes.
Nam quid dissimulem cunctos invisior inter
Uno te mihi nemo duces, quoniam tibi semper
Rixae gliscit amor, bellique cupidine flagras,
Nullaque vesanam satiant fera praelia mentem,
Quod si forte aliis invicto robore praestas,
Sic Deus, Aeacide non est tua gloria, fecit.
Nunc age cum ratibusque domum sociisque profectus,
Myrmidonum tua regna tene, neque te moror, aut te
Irato moveor, simul ista minantia dicta
Accipe, uti certus Chryseida poscit Apollo,
Hanc ego nave patri propria sociisque remittam,
Haec ita vi pulcram rapiet Briseida dextra
Exceptam sorti nuper tibi, ne inscius erres,
Quantum te nostri superet praestantia regni.
Neve alius fama nobis se comparet aequa.
Dixit. At Aeacidae mens acri fixa dolore
Perfurit, accenso secum dum corde volutat,
[Page 122]
Num faciat mucrone viam, iuguletque tyrannum,
An frenet potius furiati pectoris aestus.
Dum dubitat, dum mens nunc huc nunc volvitur illuc,
Iam simul ingentem vagina eduxerat ensem,
Cum prope sollicita Iunone excita Minerva,
Namque illam cura amborum studiumque tenebat,
Astitit, et iuvenem flavo complexa capillo,
Sese uni ostendens, acies latet agminis omnes.
Obstupuit tactu Aeacides et lumina torquens
Versa retro, agnovit divina Palladis ora,
Quique micant oculi radiantis fulminis instar.
Quam simul ac vidit celeri est ita voce locutus:
Nata patris summi, quid ad hoc te littus adegit?
Nunquid ut aspicias Agamemnonis ausa superbi?
At tibi praedico quod non vanum auguror esse,
Hunc aliquando sui perdet vecordia fastus.
Cerula Tritonis tum sic est virgo profata,
Repressura tuas, si auscultes, caelitus iras
Assum sollicita Iunone excita Minerva,
Namque illa amborum cura studioque movetur,
Ergo age quantumvis intendas iurgia verbis,
Hunc modo da rixis finem, ne stringere ferrum
Sustineas. Nam tempus erit cum quae facit iste
Triplicibus placare volet convitia donis.
Nec procul illud abest, saevum cohibeto furorem,
Et tibi propitiis divis pareto duabus.
Sic Dea, sic pedibus velox respondit Achilles.
Vestra Deae semper mihi iussa capessere fas est,
Iam quoque cum rabidus furit imis mentibus ardor,
Sic res ipsa monet. Nam numina vestra colentes
Caelicolae pariter vos exaudire soletis.
Sic fatus capulo niveo splendente metallo,
Complexus magnum vagina condidit ensem.
At Dea pacato terras relliquit Achille
Lucida templa Iovis repetens, sedesque Deorum.
Nec tenuit saevam flammati pectoris iram
Pelides, dictisque malis Agamemnona contra
Aggreditur, veteris revocans exordia litis.
Heu mihi victe mero, vultuque proterve canino,
Et tremulo timidi corde ignavissime cervi.
[Page 123]
Quando unquam armatas acies producere campo
Ausus es, aut te principibus coniungere Graiis,
Hostile ut posses includere fraudibus agmen?
An quoniam intentant ibi certum plurima letum,
Tutius erepta est convertere praemia nobis?
Si qui forte tibi quae non placuere locutus,
Dira lues populi. At nisi inertibus imperitares,
Iam tua supremo staret petulantia fine.
Sed tibi praedico, et iusiurandum insuper addam,
Forte manus Danaum nos olim tota requiret,
Cum tu Priamidae suppressos ense videbis,
Ense colorato miserandae sanguine turbae,
Ipse dolens frustra cupies succurrere victis,
Tunc tua fero malae laniabunt pectora curae,
Quod fuerit per te, cunctis qui praestat Achivis,
Laude sua et decoris merito spoliatus honore,
Tunc ego non ullis precibus preciove movebor.
Ut sceptrum hoc ramis iam pridem et frondibus orbum
Montana exectum radicitus arbore, nunquam
Virgultis imo rursus de stirpe virescet,
Postquam gnava manus fabri de matre recidit,
Et secuit tunicas ferro, crinemque decorum
Nunc proceres manibus portant insigne Pelasgi,
Qui leges et iura Iovis sub numine dicunt.
Haec ubi dicta dedit, fulvo distincta metallo
Sigeae infligens telluri sceptra resedit,
Eque alia Atrides instaurat praelia parte.
Tum Pylius cuius mellitus ab ore fluebat
Sermo senex, superans Hybleum sermo liquorem,
Hos inter dulci medium se voce ferebat.
Secula praeteriti qui bina peregerat aevi,
Cuique per extinctae Neleia moenia turbae
Ante duplex ortus et funera duxerat aetas,
Ipse Pylo effoetus iam tertia regna tenebat,
Tunc interfari atque haec promere corde fideli.
Heu mihi quos luctus, quos fundet Achaia fletus,
Quaeque manent Priamum, quaeque huius gaudia natos,
Quae ducet Troiana cohors laeta ocia mente?
Cum patefacta duum fuerit discordia regum,
Quorum consiliis belloque est inclita virtus,
Et quorum cunctos vincit laus utraque Graios.
[Page 124]
Ergo mihi ambo seni natu parete minores,
Et mea iam vobis longe praestantibus olim
Consuetudo viris fuit acceptissima priscis.
Nam nec ego tales vidi, nec postmodo cernam,
Quales Pirithoum, regnatoremque Dryanta,
Caeneaque Exadionque ac immanem Polyphemum,
Et similem superis Aegiden Thesea divis.
Atque hi terrigenis valido cum robore cunctis
Gentibus anteirent, saevissima praelia dextra
Pugnavere sua, et genus extinxere Gigantum
Montibus assuetum victus tolerare ferarum.
Isti me socio sunt usi et abusque remota
Accivere Pylo, cumque his communia iunxi
Agmina, proque mea iuvi fera bella virili.
Nec quisquam, hoc quotquot mortales tempore vivunt,
Audeat armatos hos contra stringere ferrum.
His ego confilio dubiis in rebus adesse,
Ac ipsi nostros monitus audire solebant.
Vos igitur similem mihi concedatis honorem,
Auscultate seni, quondam auscultasse iuvabit,
Tuque nec Aeacidem donato munere priva,
Sed sine quam Graii dederunt retinere puellam.
Tu quoque ne regem verbis Pelida lacesse,
Usque probris impos animi, maledicta rependens,
Namque haud sceptrigeri est vulgaris gloria regis,
Cui decus ipse hominum pater addidit atque Deorum.
Quod si matre Dea es praecellens viribus ortus,
Hic te legitimi tamen anteit pondere regni.
Tuque Atrida prior turgentia pectora seda,
Ast ego Peliden precibus placavero blandis,
Namque hic opposito pro muro est unus Achivis.
Dixerat. Atrides retulit, cui talia princeps:
Sic res est ut rere senex. Sed quis ferat istum,
Cuius quo se non praefracta superbia tollit.
Omnia vult versare suo qui subdita nutu,
Omnesque imperio premere, et iussis moderari,
Quod, vel ego fallor, vel non succedere cernet.
An quoniam egregium bello nullique secundum
Numina fecerunt magni immortalia caeli,
Quos vult cunque malis dictis impune lacessit?
Sic ait Atrides, sic dicere plura volentem
[Page 125]
Aeacides orsus medio sermone repressit.
At mea culpetur merito dementia, et excors
Iure vocer, tua si mandata ego nulla recusem
Esse aliis dominum licet haud mihi. Namque ego posthac
Non sequar imperiumque tuum fascesque superbos.
Praeterea haec animo non lenia dicta reconde,
Haud mea pro tenera nudabit virgine dextra,
Nec te contra aciem, neque contra quemlibet, ensis.
Quando mihi rapitis quam donavistis Achivi,
Sed rerum hic intra classem quodcunque mearum
Invito abstuleris nunquam mihi. Verum age vires
Experiare tuas, ut Graia teste Phalange.
Extemplo hasta tuo destillet nostra cruore.
Hactenus infestis verbis exercita, utroque
Seditio iratis animis surgente quievit,
Adque suas Danaum dilapsa est concio naves.
Ipse Menoetiade et socii Peleius heros
Ad classem inque suas sedes comitatus, abivit.
Atrides celerem Nerei deducit in undas,
Bis deno instructam delecto remige navem.
Inque sacras ponit pecudes captamque puellam.
Centum pro pulcra pecudes Chryseide Phoebo.
Omnibus his demum princeps accedit Ulysses.
Et iam velifera innabat vada salsa Carina,
Cum iubet Atrides populum de more piari.
Iique piabantur, vastoque piacula ponto
Fundebant, Clarii placantes numina sacris,
Mactabantque capras et curvo in littore tauros,
Fumens aethereas nidor se voluit in auras.
Talia dum castris operatur Dorica pubes,
Coeptae Agamemno minas non obliviscitur irae,
Talthybiumque ad se iubet Eurybatenque vocari
Praecones famulosque suos. Tum talia fatur:
Pelide ad puppes celeri pede tendite gressus,
Adductam hic vestris Bryseida sistite palmis.
Quod si non sinet ipse, tamen deducere certum est
Stipatum Danaum, nec solam forte, caterva.
Haec ubi dura dedit verbis mandata superbis,
Illi per steriles tristes gradiuntur arenas,
Myrmidonumque pedes pergunt advertere rostris
Atque hos aspiciens, ut propter forte sedebat,
[Page 126]
Classemque ac socios, non est laetatus Achilles,
Tum trepidi procul ad conspectum heroa resistunt,
Et nullos dant ore sonos, mussantque timore,
Hoc animo Aeacides cernens, sic incipit ultro:
Salvete, interpres, praecones, turba Deorum
Atque hominum, propius consistite, non mihi vestrum
Caussa mali est studium, sed quo mittente venitis
Atrides, teneram Briseida ducere. Sed tu
Dis sate Patrocle his accitam trade puellam.
Quos nunc istius testes simul invoco facti,
Erga immortalesque Deos, hominesque caducos,
Erga ipsumque ferum regem, si quando futurum est
Auxilium, ut poscant rerum discrimina nostrum
Cum miseri Phrygio sternentur Marte Pelasgi.
Huius enim rabiosa agitat praecordia pestis,
Nec sinit ut sensus ad publica commoda flectat,
Omnia prospiciens ventura, ante acta recordans,
Qua ratione suos salvos ex hoste reducat.
Sic fato obsequitur caro Patroclus amico,
Educitque foras maesto Briseida vultu,
Illa sequens gressus lentos invita movebat.
At lacrymans sociis ubi se subduxit Achilles,
Aspiciens nigri canentes aequoris undas,
Multa precans supplex tendebat brachia matri.
O genitrix, per te quoniam mihi contigit aevi
Summa brevis, saltem mihi conservaret honorem
Iupiter altitonans, clari regnator Olympi,
Nunc neque tantillum decoris laudisque reliquit.
Quodque erat Atrides Danaum mihi ductor ademit.
Praemia nostrorum rapiens abducta laborum.
Haec inter lacrymas audivit verba profusas,
Forte senem propter discumbens Nerea, mater,
Aequoreas intra sinuosi gurgitis aedes.
Nec mora, ceu nebulae, canis erupit ab undis,
Ipsius ante pedes plorantis Diva residens,
Atque manum prehendens praefato nomine coepit:
Quid fles, quae vetuum pectus mala, nate, fatigant?
Dic age, neu celare velis, ut uterque sciamus.
Sic matri Aeacides dicenti pauca marinae,
Larga trahens imo retulit suspiria corde,
Nil horum te diva latet, quid nota renarrem?
[Page 127]
Etioneas Thebam expugnavimus arces,
Et multam eversa praedam deveximus urbe,
Hanc diviserunt inter se sorte Pelasgia,
Exemtamque dedere prius Chryseida regi.
At Chryses captaeque pater, Phoebique sacerdos,
Venerat Argolicas celeres prece supplice naves.
Proque sua portans redimenda munera nata
Ornamenta Dei, vittas, sacrasque coronas,
Aurea sceptra manu retinens orabat Achivos,
In primis geminos Atret de sanguine fratres,
Quos penes imperium et ius esset nobile regni.
Hic alii Argivae proceres atque agmina plebis
Acclamare senem, revereri, sumere dona.
Unius Atridae sederat diversa voluntas,
Ille male acceptum miserum propellit, et ultro
Accumulat dictis convitia facta superbis.
Hic abit, at laeso retinentem corde dolorem,
Fundentemque preces non aversatus Apollo,
Namque hunc immenso complectebatur amore,
Noxia in immeritos coniecit tela Pelasgos,
Per totas acies et castra vagantia tela,
Altera et alterius subigebant funera funus.
Iamque aderat Phoebi promens oracula vates,
Mox ego tum primus divum placare iubebam.
Quo dicto Atrides subitas exarsit in iras,
Eventuque mihi nimium non vana minatur.
Namque hanc veloci referunt iam nave Pelasgi,
Chryseoque simul deportant munera Phoebo.
Sed mihi praecones dudum Briseida, regis
Iussu abduxerunt, mea praemia, verum age si quid
Diva potes carum mater ne desere natum.
Et pete caelestes sedes sublimis Olympi,
Saturnoque precare satum, memoraque benignam
Si quam operam huic verbis quondam factisve dedisti.
Nam memini te saepe domi iactare paternae.
Te quondam exitium divis ex omnibus unam
Avertisse Iovi indignum, cum caetera turba
Caeli huic nexus et vincula dura pararent.
Iuno, Neptunasque et terra numina Phoebi,
Sive ea Pallas erat. Verum te diva scelestum
Prohibuisse nefas, et centimanum Briarea,
[Page 128]
Quem superi, mortale vocat genus Aegeona,
Accitum auxilio socium iunxisse Tonanti,
Qui simul ac valida superans virtute parentem,
Ad Saturni genae partes se contulit, illis
Impia repressis ceciderunt vincla timore.
Haec genua amplectens memora si flectere possis
Forte Iovem, Teucris ut opem ferat, inque Pelasgos
Saeviat, et naves intra maris aequora circum
Comprimat occisos, ut in omnes poena redundet,
Regis et illius ferat hos iniuria fructus.
Ipse etiam Atrides magnus sua rex Agamemno
Damna recognoscat, quod laude orbaverit omnes
Qui vincit Graios virtute et robore belli.
Hunc contra lacrymis Thetis est affata cohortis.
Heu mihi nate malo miserabilis edite partu,
Cur ego sustinui tali te educere fato?
Cui cum Parca legat prope deficientia fila,
Gaudia debueras tranquilla carpere mente,
Nunc infelicis spacium breve contigit aevi,
Usque adeo infausta genitum te ave nate paterni
Aspexere lares. Nunc has ego porto querelas
Caelicolum domino, sub Olympi tecta nivosi.
Interea alta trahens per Phthias ocia naves;
Ut semel irato coepisti pectore, dura.
Namque heri ad Oceani freta circumdantia terras
Transiit, et divos assumsit caelitus omnes
Iupiter, Aethiopum convivia laeta frequentans.
Quem cum luce sua bis sexta reduxerit Eo
Limina quae solido summi Iovis aere coruscant
Accedam, atque ipsum genibus complexa precabor,
Nec spreta indecorem videor latura repulsam.
Haec effata grani cruciata dolore reliquit
Aeacidae raptam plangentia corda puellam.
Iamque rates Ithacum et quae debita sacra vehebat,
Chryseos fausto prehensabat flamine portus.
Subducta tum vela legunt detracta carinae,
Inque suas sedes submissum fune reclinant.
Non segnes malum iuvenes, remisque sub altos
Navem adigunt portus, sonat anchora iacta profundo.
Annexamque ligant retinacula linea puppim.
Tum simul in siccas ipsi egrediuntur arenas,
[Page 129]
Et Latonigenae ducunt sua munera Phoebo.
Ipsa etiam molli Chryseis littora planta
Calcat: at hanc aras assistens propter Ulysses,
Dextram addit dextrae patriae. Dehinc talia fatur.
Huc tibi me Danaum misit rex reddere natam,
Et pecudes Phoebo centum mactare sacratas,
Ut mala quae savae movit lugubria pestis
Argivis, misso placatus munere pellat.
Sic ait, inque manus patri dedit: ille recepta
Nata laetus erat. Sed divo Graia iuventus
Constituunt aras sacra centenaria circum,
Et dextras liquidi tingunt in fluminis unda,
Conficiuntque molas, divum libamina, salsas.
Tum Chryses geminas tollens ad sidera palmas
Sic ait: O me, qui Chrysam Cyllanque gubernas,
Quique regis Tenedum, rursum audi Phoebe precantem.
Ut prius in mea vota tuas deflexeris aures,
Ultus despectum Danaum per funera vatem,
Sic mihi des cupida quod te nunc mente reposco,
Letiferam properes Danais avertere pestem.
Talibus orantem vatem exaudivit Apollo,
At prece perfecta, salsa cum fruge litassent,
Corripiunt caesas pecudes et tergore nudant,
Secta tegit nidor femorum e compagibus ossa,
Et gemina implicitas celant abdomina partes,
Tum simul adiiciunt crudae undique frustula carnis,
Admovet ipse foco senior, Bacchique liquorem
Invergit, quinis verubus stat in ordine pubes.
Et iam tosta ignis femorum consumserat ossa,
Et libata deis depaverat exta iuventus,
Quod superest, in frusta secant verubusque refigunt.
Dein referunt asso studiose ex ignibus artus,
Sic tum Graia deo, mensisque operata iuventus
Vescitur aequali cunctis dape lege tributa.
Cumque exemta fames epulis, potu sitis esset,
Crateras pueri statuunt, et vina coronant,
Circum perque ferunt omnes, et pocula libant.
Graia diem totum placabat carmine pubes
Latoum et pulcrum celebrans Paeana canebat.
Ille suis hilares praebebat laudibus aures,
Iamque nigrae occiduo surgebant sole tenebrae,
[Page 130]
cum navis iuxta somnum coepere rudentes.
Iamque rubescebat roseis aurora quadrigis,
Cum reditum cursumque parant revehique per altum,
Aspirat flatus Phoebus ventosque secundos.
Erigitur malus, panduntur candida vela.
Illa inflata tument Zephyris. Aegea carinam
Inachiam ferit, et fluctu circumsonat unda,
Currit iter, veloxque secat maris aequora navis,
Quam simul ut castris tandem est appulsa Pelasgis,
In terram atque altas iuvenum manus urget arenas,
Et trabe supposita porrectum in littore firmant,
Dein redeunt per quisque suas navalia sedes.
At proles odium flagrantibus inclita Pelet
Servat alens animis, atque otia tractat acerba,
Nec magis in Danaum solennes pergere coetus
Sustinet et duri vitat discrimina Martis,
Et sua tristificis absumens pectora curis,
Bellorum pugnaeque minas fremitusque requirit.
Iamque exorta diem bis sextum aurora vehebat,
Et Saturnigena duce turba beata Deorum
In caelum remeat. Sed nati caerula mater
Haud oblita preces, emersit ab aequoris undis,
Circumfusa petens caelestes aere tractus,
Cum dubiam faciunt incerta crepuscula lucem.
Forte sub aethereis solus consederat oris
Iupiter in summo splendentis vertice mundi.
At Thetis ante ipsum genua amplexata sinistra
Procubuit, mulcens dextra immortalia colla.
Tunc Saturnigenam sic ora precantia solvit.
O pater, aut verbis aut si tua numina rebus
Una Deos inter defensum sedula iuvi,
Annue supplicibus Thetidos Saturnie votis,
Atque meo, fatis cui vita brevissima cessit,
Redde suas laudes et nomen honoris Achilli,
Cui rapuit Graium spreto sua munera ductor,
Quod ne impune ferat rex effice maxime Divum,
Tamque diu Phrygiis legionibus adiice vires,
Ut merita absumat caesos vindicta Pelasgos,
Donec ademta meo crescat veneratio nato.
Dixerat: At nubes qui cogit ad aetheris orbes
Iupiter, haud ullas reddit tacito ore loquelas,
[Page 131]
Immotusque diu silet, illa insistit et orat,
Et genua amplectens mentum te, atque ita fatur:
Quid metuis? plane auxilium promitte roganti,
Abnue sive palam, ne sit contemtior inter
Divos, et nostri sint haec exempla pudoris.
Tum pater ex imo gemitus dans pectore fatur:
O mihi pestiferum caussas tua vota malorum,
Hinc inimicitiae atque odium Iunonis amarum
Existet, cum me maledictis aggredietur.
Nanque Deos inter semper me incessere gaudet
Litigiosa probris, dum res me ait usque iuvare
Teucrorum, et Phrygiis successus addere pugnis.
Nunc age clam nostra fac coniuge cauta recedas,
Quaeque petis secura meae committito curae,
Namque effecta dabo, simul ut dubitatio cesset,
Firmabo aeterno promissa fidelia nutu,
Quo fit caelicolis signo mea certa voluntas
Praecipuo, neque enim fas est hoc fallere quenquam,
Nec revocare potest ullus ne avertere casus.
Sic ait, atque superciliis pater annuit atris,
Ambrosiaeque alte divino a vertice regis
Defluxere comae, magnusque tremiscit Olympus.
Atque ita consilium dissolvitur. illa profundos
Insilit in fluctus lucentis ab aetheris axe.
Iupiter in sua tecta redit sub limina caeli.
Quo veniente Dei vacuata sedilia linquunt,
Assurguntque; suo patri, neque sustinet ullus
In solio accumbens illo ingrediente manere.
Tum divina toro structo sibi membra locavit.
Nec latuit Thetidos Iunonem inceptio visae,
Cumque suo sensit consultavisse marito.
Mox ita iurganti voce est aggressa tonantem,
Quis nam nunc iterum fraudum plenissime, tecum
Secretos habuit conventus. Me sine semper
Sic arcana tibi sunt conciliabula cordi.
Nec me participem rerum sinis esse tuarum.
Tunc hominum sic respondit pater atque deorum:
Si te posse putas omnes cognoscere sensus
Iuno meos, erras. Nam et si me fata maritum
Esse tibi volvere, tamen quaedam graviora
Sunt, quam ut ferre queas. Verum quo fas sinit usque
[Page 132]
Conscia eris rerum prae cunctis prima mearum,
Nec prius hae cuiquam Divumque hominumque patebunt.
Sed quae immortales alies celavero cunctos,
Tu quoque ne studeas rogitando exquirere velle.
Hunc grandi aspiciens Iuno sic lumine fatur.
Quod verbum exiit ore tuo saevissime coniunx?
Quando antehac aliquid rogitando exquirere coepi?
An turbata unquam per me tua coepta fuerunt?
Sed mea corda metus nunc non levis intrat, et angit
Candida caerulei ne mentes filia Neres
Auferat ereptas tibi, nam tecta aere mane
Supplice te gestu genibus complexa tenebat,
Auxilium cui te puto promisisse petenti,
Aeacidem ut laesum caede ulciscare Pelasgum.
Tum genitor vultu quo nubila congregat, inquit:
Quicquid ego instituo semper scelerata putando
Elicis, et rerum te non latet ulla mearum.
Nec tamen hac aliud tibi ab improbitate paratur,
Quam nostra ira tibi magnorum caussa malorum.
Quod si sic ut reris habet res sic mihi cordi est.
Proinde tace, residensque tuum venerare maritum,
Ne tibi si excitus violentam iniecero dextram,
Omnes afflictae nequeant succurrere Divi,
Quotquot clara colunt convexi moenia caeli.
Dixerat, illa gravi siluit perculsa timore,
Inque reclinata pressit sua pectora mente.
Exoritur Divum Iovis alta per atria murmur.
Mulciber haec inter fabricandi clarus in arte,
Consolans placida tristem sermone parentem.
Sic ait: O facinus malum et intolerabile, si vos
Humana in tantas agitabit gratia rixas,
Inque diis moto faciet saevire tumultu:
Gaudia nulla dapum, mensarum nulla uoluptas.
Quandoquidem exultat pars rerum pessima victrix.
Nunc ego te genitrix, quanquam sapis ipsa, monebo,
Laesa Iovis dictis ut places corda benignis,
Ne laeta ille nova convivia lite profanet.
Namque poli dominus qui terris fulmina spargit,
Si velit ex imis convellat sedibus orbem,
Usque adeo cunctis immensis viribus anteit.
At tu lenificis mulce fera pectora verbis,
[Page 133]
Atque ita propitium nobis dea redde tonantem.
Dixit, et exurgens bipatentia pocula matri
Obtulit, inque manus tradens haec insuper addit,
Fer mea, quanquam aegre est, hunc mater firma dolorem,
Ne tua cara rapi ploranti lumine cernens
Corpora, non possim turpes defendere plagas,
Tanta habet irato se offerre pericla tonanti.
Nam memini tibi cum quondam auxiliarier ausum,
Me pede proiecit tractum alto a limine caeli.
Illa dies miserum vidit me tota cadentem,
Cumque sua occiduis sol ora reconderet umbris,
Lemniaca collapsus humo, vix aegra trahebam,
Quaeque super tenuissima erant spiracula vita.
Tum me sublatum foverunt Sinties, omni
Semianima a casu reparantes corpora cura.
Sic fato arridens, et candida brachia Iuno
Extendens, manibus suscepit pocula nati.
Ille aliis dextro circumfert ordine divis
Fundens de pleno nectar cratere suave.
Solvitur in longos Vulcani aeterna cachinnos,
Turba ministerio divorum. Talibus illum
Transegere modis, dum mergitur aequore, solem.
Concordi dapibus vescentes ore paratis.
Tum lyra Phoebeo sonat aurea pollice tacta,
Alternaque canunt Musae bona carmina voce.
Iam Phaethonteos caligo extinxerat ignes,
Cum sua quisque subit conclavia nocte deorum,
Structa fabri gnavis manibus conclavia claudi.
At sua quo solitus fuerat dare fessa quieti
Membra prius, lectum conscendit Iupiter altum,
Capturus somnos, et iuxta regia Iuno.
FINIS
Cori Russo. Date: 2012-05-16

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License. An XML version of this text is available for download, with the restriction that you offer Tisch Library any modifications you make.